Soạn bài Từ ngôn ngữ chung đến lời nói cá nhân (tiếp theo)

Câu 1. Từ “nách”  là một từ phổ biến, quen thuộc với mọi người nói tiếng Việt với nghĩa “mặt dưới chỗ cánh tay nối với ngực”. Nhưng trong câu thơ của Nguyễn Du từ “nách” lại mang nghĩa khác: 

Nách tường bông liễu bay sang láng giềng.
⟶ Ở câu thơ này tác giả đã chuyển nghĩa từ “nách”  với nghĩa chỉ một bộ phận trên cơ thể con người sang chỉ một góc tường. Đây hình ảnh ẩn dụ. 

Câu 2: Từ “xuân” trong những câu thơ sau đây được dùng theo cách sáng tạo riêng của mỗi nhà thơ:

-  Câu thơ trong Tự tình của Hồ Xuân Hương:

Ngán nỗi xuân đi xuân lại lại

Từ “xuân” có 2 nghĩa:

• Nghĩa thứ nhất: chỉ mùa xuân
• Nghĩa thứ hai: chỉ tuổi trẻ

- Câu thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du

Cành xuân đã bẻ cho người chuyền tay

--> Từ “xuân” trong “cành xuân” dùng để chỉ vẻ đẹp và tuổi trẻ của người con gái

- Câu thơ trong bài Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến:

Chén quỳnh tương ăm ắp bầu xuân

Từ “bầu xuân” có 2 nghĩa:

• Nghĩa 1: Bầu rượu của ngày xuân
• Nghĩa 2:  Khát vọng tuổi trẻ

- Câu thơ của Hồ Chí Minh

Mùa xuân là tết trồng cây
Làm cho đất nước càng ngày càng xuân

Từ “xuân” có 2 nghĩa:

• Nghĩa 1: mùa xuân của tự nhiên
• Nghĩa 2: Sức trẻ dạt dào của đất nước

Câu 3: 

a. Hai câu thơ của Huy Cận

Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then đêm sập cửa.

--> Từ “mặt trời”  được dùng với nghĩa gốc: Là một thiên thể chiếu sáng và sưởi ấm cho Trái Đất, nó sáng, nóng và ở xa Trái Đất.

b. Hai câu thơ của Tố Hữu

Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ
Mặt trời chân lí chói qua tim.

--> Từ “mặt trời” được sử dụng với nghĩa chuyển : Đó là lí tưởng của cách mạng chiếu sáng. 

c. Hai câu thơ của Nguyễn Khoa Điềm

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi
Mặt trời của của mẹ em nằm trên lưng.

- Từ “mặt trời” có 2 nghĩa:
+ Nghĩa gốc: Mặt trời của vũ trụ.
+ Nghĩa chuyển (nghĩa ẩn dụ): Chỉ đứa con của người mẹ. Đứa con là là niềm hạnh phúc, niềm tin và là ánh sáng rọi chiếu cuộc đời của người mẹ. 

Câu 4: 

a. Từ “mọn mằn” là từ mới được tạo ra nhờ phương thức cấu tạo từ mới trong tiếng Việt:
- Dựa vào các từ có phụ âm đầu là m (chẳng hạn: muộn màng).
- Dựa vào thanh điệu (thanh huyền).
- Từ “mọn mằn” dùng để chỉ một vật nhỏ bé, ra đời muộn

 b. Từ “giỏi giắn” là từ mới được tạo ra nhờ phương thức cấu tạo từ mới trong tiếng Việt.
- Dựa vào các từ chỉ sự đảm đang, tháo vát của một người nào đó: giỏi giang, nhanh nhẹn.
- Dựa vào những từ chỉ hình dáng: nhỏ nhắn. 

c. Từ “nội soi” là thuật ngữ dùng trong y học mới được tạo ra trong thời gian gần đây nhờ vào phương thức cấu tạo từ mới trong tiếng Việt:
- Từ “nội” dùng để chỉ những gì thuộc về bên trong: nội tâm, nội thất...
- Từ “soi” dùng để chỉ hoạt động dùng ánh sáng chiếu vào.
⟶ “Nội soi” chính là dùng phương pháp đưa một ống nhỏ vào bên trong cơ thể, qua đó có thể quan sát và phát hiện ra bệnh của con người.

--------------------------HẾT-----------------------