Soạn bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi

Soạn bài Đọc thêm: Đất nước, ngắn 1 

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. TÁC GIẢ (xem bài Mây ý nghĩ về thơ)

II, TÁC PHẨM ĐẤT NƯỚC

1. Xuất xứ
- Trong Nhà văn nói về tác phẩm (NXB Văn học, Hà Nội 1994), Nguyễn Đình Thi viết: “Đất nước là một bài thơ tiêu biểu của tôi trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp. Bài thơ được bắt đầu viết từ năm 1948. Đây là thời điểm rất có ý nghĩa. Sau chiến dịch thu đông Việt Bắc 1947 tình cảm với đất nước ở mỗi người đều gắn liền với lòng tự hào, niềm tin tưởng vào sự thắng lợi của cuộc kháng chiến. Tình cảm công dân ở người viết cũng được biểu hiện sâu sắc. Lúc này tôi viết bài Nhận đường nói lên nhận thức và lòng quyết tâm của mình và cũng là của cả anh em văn nghệ sĩ đi theo kháng chiến. Cảm hứng bài Đất nước cũng bắt đầu từ đấy. Bài thơ được tổng hợp từ một số bài thơ khác như Sáng mát trong và Đêm mít tinh”.
- Đất nước là một bài thơ được viết trong một thời gian dài (1948 – 1955). Nhà thơ sống với bộ đội, theo bước hành quân và tận mắt thấy các chiến sĩ Điện Biên từ chiến hào xông lên, tạo nên chiến thắng vẻ vang, chấn động địa cầu.
- Với Đất nước, Nguyễn Đình Thi đã sớm góp một tiếng nói hay và bao quát về đất nước. Đây là tổ quốc đứng dậy – chiến đấu, được cảm nhận qua lăng kính tâm hồn tài hoa của người trí thức tiểu tư sản đã nhập thân với Cách mạng.

2. Bố cục
Bài thơ có thể được chia thành hai phần:
Đoạn 1 (Từ đầu đến câu Lòng dân ta yêu nước thương nhà): Diễn tả quá trình nhận thức về Đất Nước, về kháng chiến và sự hình thành những tình cảm yêu nước, căm thù giặc ngoại xâm,
Đoạn 2 (còn lại): Diễn tả khái quát những chặng đường kháng chiến kết thúc bằng sự đứng dậy hiên ngang đầy tự hào của đất nước,

3. Những giá trị nội dung, nghệ thuật .
a) Mùa thu trong hoài niệm: một mùa thu đẹp nhưng buồn
- Đây là mùa thu Hà Nội trong hoài niệm, vì hoài niệm này , những gì là đọng nhất, sâu nhất mới hiển hiện. Câu thứ nhất Sáng - trong như sáng năm xưa chỉ được viết bằng thanh ngang và thanh . cách thể hiện ấy đã tạo thành một chuỗi âm thanh vừa trong và để nó hoà điệu với sự trong sáng của nội dung câu thơ.
- Câu thơ là một thoáng bâng khuâng hoài niệm. Là cái khác khắc mà ở đó hiện tại chợt nhớ về quá khứ, sáng hôm nay nối với các năm xưa. Tâm hồn thi nhân làm một cuộc viễn du trở về với ngày xưa.
– Khí trời trong mát, hương cốm ngọt ngào, chút se lạnh của làn gió heo may, những chiếc lá vàng lặng lẽ rơi, nắng vàng, thềm phố vắng. Chỉ vài nét gợi tả mà nhà thơ đã dựng lại được cả không gian, sắc màu hương vị và cả nhịp điệu của thời gian của bức tranh thu.
- Hình ảnh thơ gợi cảm và tinh tế. Cảm giác về sự chuyển mùa thật rõ rệt, chuyển mùa trong trời đất và chuyển mùa trong lòng người. Tĩnh lặng và buồn, ấy là đặc điểm của hồn thu và tình thu Hà Nội năm xưa.
- Trên cái nên không gian và thời gian ấy, Hà Nội mùa thu năm xưa càng ám ảnh lòng người hơn với hình ảnh những chàng trai tài hoa của đất Hà thành phải xa rời thành phố rất đỗi thân yêu ra đi vì tiếng gọi của non sông đất nước.
- Câu thơ “Người ra đi đầu không ngoảnh lại / Sau lưng thềm nắng lá rơi đây đã ghi lại rất thực nỗi lòng người đi, dứt khoát nhưng cũng đây lưu luyến. Hình ảnh con người hiện lên trong một bức tâm cảnh vừa có hình khối, có màu sắc, tạo nên những ấn tượng day dứt lòng người.
- Phải là người trong cuộc, phải có một tình yêu Hà Nội như máu thịt, phải là một nghệ sĩ tài hoa mới có được bức tranh tâm cảnh tuyệt đẹp, đầy âm thanh, hình ảnh và nhạc tính.

b) Mùa thu ở chiến khu Việt Bắc: một mùa thu đẹp rực rỡ, khoáng đạt với những niềm vui phấn chấn, hồ hởi, đầy tự hào
– Mùa thu nay khác rồi. Nhịp thơ, giọng thơ đột nhiên biến đổi hắn. Nếu trong bảy câu thơ đầu nhịp thở chậm, giọng thơ dịu nhẹ sâu lắng thì đến đoạn này nhạc điệu thơ trở nên khỏe khoắn, mạnh mẽ, hồ hởi, phấn chấn. Vì thế bức tranh mùa thu ở đây đã khác hẳn bức tranh thu trước đó.
– Một bức tranh thu với không gian vô cùng rộng mở, khoáng đạt. Có lẽ, đến với đoạn thơ này, lần đầu tiên trong thơ ca Việt Nam mới có một bức tranh mùa thu rộng lớn đến như vậy.
+ Những từ ngữ chỉ không gian mở rộng liên tiếp xuất hiện liền kề nhau, đó là: trời xanh, núi rừng, những cánh đồng, những ngả đường, những dòng sông.
+ Những hình ảnh tiếp nối này có sức gợi lên một Đất nước rộng lớn mênh mông.
- Không còn gió heo may hiu hắt buồn, mùa thu mới với ngọn gió tự do, phóng khoáng thôi ào ạt làm cả rừng tre phất phới. Mùa thu gắn liền với tấm áo mới trong biếc, với tiếng cười nói rộn ràng.
- Niềm vui từ bên ngoài, từ cảnh vật đã trở thành niềm vui bên trong, cái vui của chính chủ thể con người. Cái vui không chỉ nằm riêng trong một âm thanh mà là cái vui bao trùm cả đất trời, trải ra trên mọi âm thanh, màu sắc.
- Cảnh thu tươi vui, sáng mát, trẻ lại, hồi sinh. Thi nhân đang đứng giữa đất trời Việt Bắc tự do, tựa lưng vào cuộc kháng chiến để nói lên niềm vui chung của nhân dân, của dân tộc.
- Cái tôi trữ tình ở đoạn đầu đã nhường chỗ cho cái ta chung của cộng đồng. Cảm hứng ở đây, vì thế, mang đậm chất sử thi.

c) Hai bức tranh mùa thu trong bài thơ đều đẹp, độc đáo thể hiện tài năng nghệ thuật của nhà thơ
- Bức tranh thứ nhất đẹp một cách cổ kính, sang trọng, lịch lãm, chuyên chở được cái hồn của một Hà Nội nghìn năm văn vật. .
- Bức tranh thứ hai tươi mới rạng rỡ, hiện đại, chuyên chở niềm vui, lòng tự hào chính đáng của một dân tộc anh hùng.
- Hai bức tranh mùa thu trên không tách bạch nhau mà hoà quyện vào nhau, bồi đắp cho nhau thể hiện sự nhận thức sâu sắc về kháng chiến, về đất nước, về con người Việt Nam trong thời điểm lúc bấy giờ.

d) Hình ảnh đất nước từ trong đau thương, căm hờn đã anh dũng đứng lên chiến đấu.
Viết về những nỗi khốc liệt của chiến tranh, Nguyễn Đình Thi đã sáng tạo những câu thơ thật xúc động, ấn tượng:
Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiếu
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhở mắt người yêu .
- Cảnh tượng vừa cụ thể vừa khái quát, vừa hư vừa thực, từ một hình ảnh thực diễn ra ở vùng Bắc Giang, tác giả đã nâng lên thành một hình ảnh có ý nghĩa biểu tượng khái quát về sự đau thương của đất nước trong chiến tranh.
- Chiến tranh đã biến những cảnh tượng thanh bình như những cánh đồng quê trở thành hoang vắng, đau thương, chết chóc. Đó là ngoại cảnh nhưng đó cũng chính là tâm cảnh. Ý thơ đã miêu tả nỗi đau xót vô hạn của nhà thơ trước cảnh quê hương thân yêu bị tàn phá.
- Trong đau thương, đất nước đã anh dũng vùng lên chiến đấu, .. gia vẫn sử dụng những hình ảnh khái quát để diễn tả cuộc chiến toàn dân, toàn diện đi đến chiến thắng. .
- Nhịp thơ đoạn cuối nhanh mạnh, dồn dập theo những chặng đi hành quân, những chiến thắng liên tiếp. Bài thơ khép lại bằng hình nha khái quát tượng trưng cho đất nước từ trong máu lửa chiến tranh, trong đau thương căm phẫn đứng dậy hào hùng:
Súng nổ rung trời giận dữ.
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa .
Rũ bùn đứng dậy sảng loà.
- Nhà thơ đã tạo nên bức tượng đài của đất nước sừng sững hiện lên chói ngồi trên cái nền của máu, lửa, bùn lầy, trong một không gian dồn dập âm vang tiếng súng nổ rung trời.
- Bài thơ thể hiện cảm hứng truyệt vời về Đất Nước. Từ trong đau thương, mất mát, những người con của Tổ quốc đứng lên, anh dũng chiến đấu để buộc kẻ thù trả lại đất nước vẹn nguyên, đất nước của một dân tộc ngàn đời bất khuất kiên trung.
– Đất nước là bài thơ ra đời từ sự lắp ghép những đoạn thơ trong nhiều thời điểm khác nhau. Tuy nhiên, Đất nước vẫn là một chỉnh thể nghệ thuật dựa trên nền cảm hứng chủ đạo là ngợi ca đất nước anh hùng.

B, TỰ LUẬN
1. Cảm xúc của anh (chị) khi đọc “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi.
- “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi được thai nghén từ những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp (1948 – 1949) và hoàn thành khi cuộc kháng chiến ấy đã kết thúc (năm 1955),
- Tác phẩm được dựng lên xung quanh cái trục chính là những cảm xúc, suy nghĩ của nhà thơ về một chủ đề lớn: Đất nước.
- Bài thơ được mở đầu bằng cảm xúc trực tiếp trong một sáng mùa thu, gợi nhớ về Hà Nội xưa:
Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới.
- Ấn tượng về một mùa thu Hà Nội: bầu không khí mát trong gió nhẹ phảng phất mùi hương cốm mới. Câu thơ gợi tả cả không gian, mau sắc và hương vị, cả thời gian quá khứ và hiện tại, pha trộn hình an thực tại với hình ảnh trong hoài niệm.
- Mùi hương cốm day dứt, gợi vẻ thanh bình, gợi lại những kí ức khong thể nào phai. Đây cũng chính là cội nguồn của cảm hứng đất nước.
- “Tôi nhớ những ngày thu đã xa” là sự chuyển mạch. Tác giả đưa ta về lại bầu không khí của những ngày đầu kháng chiến:
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thêm năng lá rơi đầy
- Mùa thu Hà Nội của hoài niệm thật đẹp và thơ mộng: thời tiết chớm lạnh, thiên nhiên xao xác hơi may, không gian là những con phố dài. Sự cảm nhận thật tinh tế và tài hoa khiến cho mùa thu Hà Nội hiện lên bằng hình khối, màu sắc, ánh sáng. Nhưng tại là màu sắc của tâm diễn ra trong trời thu ấy.. trạng nên dễ khiến lòng người thêm xao động, bẽ bàng bởi cuộc chia li
- Hình ảnh người ra đi” gợi dáng vẻ “li khách” của Thâm Tâm. Hình tượng ấy biểu lộ vẻ dứt khoát về một sự lựa chọn (đầu không ngoảnh lại) nhưng trong lòng hắn còn vương vấn, luyến lưu nên âm hưởng thơ bàng khuâng buồn, cảnh ra đi đẹp nhưng lặng lẽ: Sau lưng thềm nắng lá rơi đây. Đây là những câu thơ hay nhất của đất nước”.
- Từ mùa thu hoài niệm, tác giả quay lại với hiện tại của mùa thu nay, một mùa thu hoàn toàn đổi khác:
Mùa thu nay khác rồi
Tôi đứng lại nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha
- Có sự chuyển đổi về âm điệu, nhịp điệu thơ; câu thơ ngắn nhịp nhanh, rộn ràng; sự phối hợp các vần trắc và thanh trắc (phấp phới, áo mới)... khiến cảnh sắc thiên nhiên và tâm trạng đã thay đổi. Vẫn là mùa thu với bầu trời trong xanh, nhưng tươi sáng, hoà nhập với tâm trạng con người (tôi đứng vui), thể hiện cuộc sống mới, thay da đổi thịt.
- Chủ quyền của con người liên tục được khẳng định với tình cảm mến yêu tha thiết và tự hào:
Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
- Sự liệt kê một cách khái quát, bằng những danh từ ở số nhiều (những cách đồng...) tiếp tục bổ sung cho niềm tự hào to lớn khi người dân tự mình làm chủ vận mệnh mình.
- Nhà thơ đưa ra định nghĩa về đất nước – một đất nước ngoan cường từ quá khứ của cha ông đến con cháu hiện tại, truyền thống bất khuất luôn chảy trong huyết quản những người con Lạc cháu Hồng suốt bốn ngàn năm nay:
Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa lọng nói về
- Bài thơ tiếp tục chuyển mạch về quá khứ, miêu tả nỗi tang thương của dân tộc khi đất nước bị kẻ thù xâm chiếm:
Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều
- Trên cái nền của hiện thực ấy hình ảnh người chiến sĩ ra đi giết giặc cứu nước hiện lên đây lãng mạn, hùng tráng:
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu
- Cách xử lí hình tượng thơ mang tính lịch sử, thời ấy tình cảm cộng đồng bao giờ cũng nổi trội hơn tình cảm riêng tư. Cái đẹp của tình yêu ở đây mang tính sử thi.
- Các khổ thơ tiếp tập trung thể hiện một đất nước từ trong đau thương, tang tóc, căm hờn,... đã đứng lên chiến đấu bất khuất, sẵn sàng hi sinh. Hình tượng thơ thiên về khái quát qua các biểu tượng: bát cơm, nước mắt, xiềng xích, chim, hoa... .
– Lời thơ mang tính chính luận, giọng thơ đanh thép chứa đầy phẫn uất khi viết về sự ác độc của kẻ thù:
Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giăng khỏi miệng ta
- Từ trong đau thương ấy, đất nước, con người không gục ngã mà anh dũng đứng lên ngời sáng đây khí dũng hiên ngang:
Súng nó rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng loà
- Bốn câu thơ sử dụng thế thơ sáu chữ với cách ngắt nhịp đều đặn, dồn dập đã tạo nên được âm hưởng mạnh mẽ, hùng tráng. Giọng điệu ở đây đã có sự đổi khác so với giọng trữ tình sâu lắng ở đoạn thơ đầu.
- Đất nước đã kết hợp được nhiều yếu tố: từ sự chân thực của hình ảnh đến chất suy tưởng, khái quát, cảm xúc, của cá nhân với tình cảm, tư tưởng của cả dân tộc về đất nước. Nhờ thế, Đất nước mãi mãi là tiếng thơ hùng tráng, đầy cảm xúc trong tâm hồn người Việt Nam.

Soạn bài Đọc thêm: Đất nước, ngắn 2

------------------------HẾT-----------------------

Qua bài viết trên, các em cũng đã phần nào nắm được những chi tiết chính cho nội dung cần học. Tiếp theo, các em nên tìm hiểu Phân tích bài thơ đất nước để học tốt ngữ văn hơn.

https://thuthuat.taimienphi.vn/soan-bai-doc-them-dat-nuoc-38161n.aspx