Soạn bài Đất nước của Nguyễn Khoa Điềm

Soạn bài Đất nước, ngắn 1 

A. KIẾN THỨC CƠ BẢN

I. TÁC GIẢ:
1. Tiểu Sử
- Nguyễn Khoa Điềm sinh năm 1943, nguyên quán Thừa Thiên - Huế. Ông tốt nghiệp Đại học ngành Ngữ văn (Đại học Sư phạm Hà Nội). Thời chống Mĩ, ông sống và chiến đấu tại chiến trường Trị - Thiên.
- Là nhà hoạt động chính trị và văn nghệ, ông tham gia Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khoá III, là Tổng thư kí Hội Nhà văn Việt Nam khoá V...
- Nguyễn Khoa Điềm từng là Trưởng ban tư tưởng văn hoá Trung ương, Bộ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin.

2. Sự nghiệp văn học.
- Là một nhà thơ có tài, bên cạnh sự nghiệp chính trị, Nguyễn Khoa Điểm dành nhiều thời gian để sáng tác thơ và cho ra mắt nhiều tập thơ giá trị như Đất ngoại ô (1972), Mặt đường khát vọng (1974), Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (1986),...
– Năm 2000, ông được tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.3. Phong cách

- Thơ Nguyễn Khoa Điềm thuộc dạng đa phong cách, có lúc hùng tráng, sôi nổi, có lúc trữ tình tha thiết,... nhưng tất cả đều toát lên vẻ nồng say, tha thiết với đời với người.
– Thơ ông mang đậm chất chính luận, hấp dẫn người đọc bằng vẻ đẹp trí tuệ – trữ tình, đầy hào khí của những nhà thơ trưởng thành trong chiến tranh chống Mĩ.
- Thơ Nguyễn Khoa Điềm thu hút, hấp dẫn người đọc bởi sự đan kết giữa cảm xúc nồng nàn và suy tư sâu lắng của một thanh niên trí thức tự ý thức sâu sắc về vai trò, trách nhiệm của mình trong cuộc chiến đấu, với đất nước và nhân dân. .
- Hình tượng nổi bật trong thơ ông là những thanh niên trí thức, những người dân bình dị cần lao với tấm lòng yêu nước bỏng cháy.
- Đất nước hiện lên trong thơ ông thật đẹp, luôn có sự hài hoà giữa con người và cảnh vật, giữa quá khứ thiêng liêng với thực tại anh hùng, giữa trách nhiệm và bổn phận với những gì con người được thụ hưởng từ đất nước.

II. TÁC PHẨM ĐẤT NƯỚC
1. Xuất xứ
Đất Nước trích ở phần đầu chương V của trường ca Mặt đường L. vọng, được Nguyễn Khoa Điềm viết tại chiến khu Trị - Thiên và... năm 1971, xuất bản năm 1974. Bản trường ca viết về sự tự ý thức, tuổi trẻ các đô thị miền Nam về đất nước, về nhân dân, về thế hệ , mình – thế hệ gánh vác cuộc kháng chiến chống Mĩ trên vai.

2. Bố cục
Đoạn thơ có thể được chia thành hai phần:
- Phần một (từ đầu đến làm nên đất nước muôn đời): Những cảm nhận về đất nước.
– Phần hai (còn lại): tư tưởng Đất nước của Nhân dân.

3. Những giá trị nội dung, nghệ thuật
a) Những cảm nhận về đất nước
– Nhà thơ không dùng hình ảnh của một đất nước trong hiện tại mà là - hình ảnh của một đất nước dân gian thơ mộng, trữ tình từ xa xưa vọng về trong chiều sâu văn hoá - lịch sử, gắn với cuộc sống đời thường của mỗi con người, tác giả cảm nhận đất nước theo một cảm thức rất riêng. Đất nước hiện lên vừa thiêng liêng tôn kính, lại vừa gần gũi, thân thiết.
– Đất nước là những gì thật gần gũi, thân thiết, bình dị, ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình chúng ta: lời kể chuyện của mẹ, miếng trầu của bà, cây tre, hạt gạo ta ăn mỗi ngày, cái kèo cái cột trong nhà,...
| - Đất nước được cảm nhận từ các phương diện địa lí - lịch sử gắn với những huyền thoại về Lạc Long Quân và Âu Cơ, về đất Tổ Hùng Vương....
+ Về mặt không gian địa lí, đất nước được Nguyễn Khoa Điềm quan niệm không chỉ là núi sông, rừng bể (con chim Phượng Hoàng... con cá Ngư Ông,...) mà còn là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống đời thường của mỗi một con người. “Đất là nơi anh đến trường, Nước là nơi em tắm. Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm”...
+ Và cũng là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao the hệ: “Những ai đã khuất. Những ai bây giờ. Yêu nhau và sinh con đẻ cái. Gánh vác phần người đi trước để lại. Dặn dò con cháu chuyện mai sau...
- Từ các bình diện nói trên, tác giả đã nâng ý thơ lên một tầm khái quát: đất nước đã kết tinh, hoá thân trong cuộc sống của mỗi con người:

- Đó chính là mối quan hệ biện chứng giữa cá thể và cộng đồng, giữa mỗi thành viên với đất nước của mình.
- Đất nước đang hiện hữu trong từng người, mỗi ngày. Vì vậy, mỗi cá mai sau: nhân phải có trách nhiệm gìn giữ, phát triển và truyền lại cho các thế hệ

b) Tư tưởng Đất nước của Nhân dân
- Từ việc cảm nhận đất nước ở bình diện văn hoá, ở phần này, bằng những câu thơ chính luận, tác giả nhấn mạnh, khắc sâu và làm nổi bật tư tưởng “đất nước của nhân dân”.
- Cách nhìn của tác giả về những thắng cảnh, về địa lí là một cách nhìn có chiều sâu và là một phát hiện mới mẻ. Muôn vàn vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên kì thú đều gắn liền với con người, được tiếp nhận, cảm thụ qua tâm hồn và lịch sử dân tộc, đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những người bình thường, vô danh.
+ Đoạn thơ quy tụ tất cả các bình diện nói trên rồi dẫn đến một khái niệm sâu sắc:

+ Đây cũng chính là lí do vì sao khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm tên các triều đại cùng bao nhân vật anh hùng trong sử sách mà nhấn mạnh đến lớp lớp những người vô danh:

– Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm góp thêm một thành công trong dòng thơ về đất nước thời chống Mĩ, làm sâu sắc thêm nhận thức về nhân dân và đất nước.
- Tác giả sử dụng nhuần nhị và sáng tạo nhiều chất liệu văn học và Văn hoá dân gian, tạo ra một không khí, một không gian nghệ thuật riêng.
+ “Đất nước” đưa ta vào thế giới gần gũi, mỹ lệ và bay bổng của nó dao, truyền thuyết, của văn hoá dân gian nhưng lại mới mẻ qua can nhận và tư duy hiện đại, qua hình thức thơ tự do.
+ Đặc biệt, bài thơ được biểu đạt bằng giọng thơ trữ tình - chính luận, vừa thuyết phục người đọc bằng chất trữ tình sâu lắng vừa chinh phục họ bằng chất trí tuệ sắc sảo.

Việt Bắc là bài học nổi bật trong Tuần 8 của chương trình học theo SGK Ngữ Văn 12, học sinh cần Soạn bài Việt Bắc, đọc trước nội dung, trả lời câu hỏi trong SGK

B. TỰ LUẬN
1. Tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân” được Nguyễn Khoa Điềm thể hiện như thế nào trong đoạn trích “Đất Nước”?
Gợi ý làm bài
– Đất Nước được hoá thân từ những con người bình dị (Cặp vợ chồng yêu nhau góp nên hòn Trống Mái), những anh hùng (Thánh Gióng), trí thức vô danh (người học trò nghèo)...
- Khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm tên các triều đại cùng bao nhân vật anh hùng trong sử sách mà nhấn mạnh đến lớp lớp những người vô danh:

– Đất Nước còn là kết tinh những giá trị tinh thần của những người lao động:

– Đất Nước là sự kế thừa liên tục những thành quả lao động của những con người bình thường, chất phác:

- Khát vọng Đất Nước tươi đẹp là: Đất Nước Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại,
- Vì vậy, mỗi cá nhân phải có trách nhiệm gìn giữ, phát triển đất nước và truyền lại cho các thế hệ mai sau:

- Đất nước là của nhân dân, do nhân dân sáng tạo ra trong quá Hình lao động kiên trì và bền bỉ. Đất nước không thể là sản phẩm của bất kì một đấng, bậc, một lãnh tụ có quyền uy nào cả. Mọi người dân sống trên đất nước đều đóng góp sức mình để hình thành và làm giàu đẹp hơn đất nước. Họ có quyền được hưởng thụ lợi ích và có nhiệm vụ xả thân để lao động và bảo vệ mỗi khi Tổ quốc lâm nguy.

2. Cảm nhận của anh (chị) về khái niệm Đất Nước trong “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm.
Gợi ý làm bài:
– Bắt đầu bằng hình ảnh của một đất nước trong quá khứ, hình ảnh của một đất nước dân gian thơ mộng, trữ tình từ xa xưa vọng về trong chiều sâu văn hoá – lịch sử, gắn với cuộc sống đời thường của mỗi con người, tác giả cảm nhận đất nước theo một cảm thức rất riêng. Đất Nước hiện lên vừa thiêng liêng tôn kính, lại vừa gần gũi, thân thiết.
– Đất Nước là những gì thật gần gũi, thân thiết, bình dị, ở ngay trong cuộc sống của mỗi gia đình chúng ta: lời kể chuyện của mẹ, miếng trầu của bà, cây tre, hạt gạo ta ăn mỗi ngày, cái kèo cái cột trong nhà,....
– Đất Nước được cảm nhận từ các phương diện địa lí – lịch sử gắn với những huyền thoại về Lạc Long Quân và Âu Cơ, về đất Tổ Hùng Vương...
– Về mặt không gian địa lí, đất nước không chỉ là núi sông, rừng bể (con chim Phượng Hoàng... con cá Ngư Ông,...) mà còn là cái không gian rất gần gũi với cuộc sống mỗi người:

– Đất Nước cũng là không gian sinh tồn của cộng đồng dân tộc qua bao thế hệ:

- Từ các bình diễn nói trên, tác giả đã nâng ý thơ lên một tầm khái quát, Đất Nước đã kết tinh, hoá thân trong cuộc sống của mỗi con người:

– Đó chính là mối quan hệ biện chứng cá thể và cộng đồng, giữa HA. thành viên với đất nước của mình.
- Con người mang Đất Nước trong mình. Đất Nước thiêng liêng có. bó với từng số phận của mỗi một cá thể. Con người hạnh phúc, Đất Nền hạnh phúc. Con người khổ đau, Đất Nước khổ đau. Cách đặt vấn đề nà của Nguyễn Khoa Điềm quả thật là táo bạo và mới mẻ. Trên thị đàn thế ca, Nguyễn Khoa Điềm là một trong những người đầu tiên khám phá ra bản chất tồn tại đúng đắn nhất của Đất Nước và khái quát nó lên bằng hình tượng thơ.
- Đất Nước đang hiện hữu trong từng người, mỗi ngày. Vì vậy, mỗi cá nhân phải có ý thức trách nhiệm đúng đắn để gìn giữ, phát triển và truyền lại cho các thế hệ mai sau:

– Từ việc cảm nhận Đất Nước ở bình diện văn hoá, bằng những câu thơ trữ tình mang tính chính luận, tác giả nhấn mạnh, khắc sâu và làm nổi bật tư tưởng “Đất Nước của Nhân dân”. Nội hàm của khái niệm Đất Nước được tập trung nhất ở điểm này: Đất Nước do Nhân dân làm ra và được Nhân dân bảo vệ. . .
- Cách nhìn của tác giả về những thắng cảnh, về địa lí là một cách nhìn có chiều sâu và là một phát hiện mới mẻ. Muôn vàn vẻ đẹp của cảnh quan thiên nhiên kì thú đều gắn liền với con người, được tiếp nhận, cảm thụ qua tâm hồn và lịch sử dân tộc, đều là kết tinh của bao công sức và khát vọng của nhân dân, của những người bình thường, vô danh.
- Đoạn trích qui tụ tất cả các bình diện nói trên rồi dẫn đến một khái niệm sâu sắc: “Và ở đâu trên khắp ruộng đồng gò bãi / Chẳng mang một dáng hình, một ao ước, một lối sống ông cha / Ôi Đất Nước sau bốn nghìn năm đi đâu ta cũng thấy / Những cuộc đời đã hoá núi sông ta...”.
- Đây cũng chính là lí do vì sao khi nói về bốn nghìn năm lịch sử của đất nước, nhà thơ không điểm tên các triều đại, các nhân vật anh hùng trong sử sách mà nhấn mạnh đến lớp lớp những người vô danh, những người âm thầm làm nên Đất Nước, những người quy tụ thành lực lượng chính của bất cứ cuộc cách mạng nào:

- “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm góp thêm một thành công vong dòng thơ về đất nước thời chống Mĩ, làm sâu sắc thêm nhận thức - Nhân dân và Đất Nước. Đặc biệt là khái niệm Đất Nước, tác giả đã de chất được một nội hàm đúng đắn và xác thực để khiến nó không còn là một khái niệm trừu tượng mà trở nên có hình hài, vóc dáng trong mỗi một người con Việt Nam cần cù lao động, yêu nước thương nòi.

3. So Sánh cảm hứng về Đất Nước được thể hiện trong hai bài thơ “Đất Nước” của Nguyễn Đình Thi và “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm.
Gợi ý làm bài.
- Trong những năm tháng chiến tranh ác liệt để bảo vệ và thống nhất đất nước, đề tài Đất Nước thường xuyên trở đi trở lại trong sáng tác của nhiều nhà thơ. Sở dĩ có điều đó là vì Đất Nước là mối bận tâm hàng đầu trong những thời khắc vận mệnh dân tộc rơi vào bước hiểm nguy hơn bao giờ hết, và quan trọng hơn nữa, các nhà văn muốn thông qua cảm hứng về Đất Nước để khơi dậy niềm tự hào dân tộc và khát vọng lớn lao giữ gìn nền độc lập tự chủ cho Đất Nước. .
– Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm bắt đầu từ trong quá khứ ngàn xưa của dân tộc:

– Đất Nước mang âm hưởng sử thi. Yếu tố cổ điển và hiện đại hoà quyện nhau tạo thành một chỉnh thể độc đáo không thể tách rời.
- Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm chân thật như cuộc sống. Những câu thơ dài tuôn chảy êm dịu. Dòng cảm xúc dào dạt âm thầm nhưng mãnh liệt như cuốn hút hồn ta về với lịch sử ngàn đời, về nơi những trăn trở ngổn ngang của thực tại dân tộc..
- Cảm hứng về đất nước của Nguyễn Khoa Điềm bắt nguồn từ Chứng huyền thoại: “Ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể”
- Nhà thơ mạnh dạn để cái “tôi” của mình xuất hiện. Đất Nước không chỉ đơn thuần là sự rung động trước một làn khói, một điệu dân ca... mà là cả một quá trình suy ngẫm, và nhìn lại” Đất Nước.
- Lời thơ tha thiết giúp tuổi trẻ nhận ra vai trò của mình trước thời đại và nhận thức được đất nước này là của nhân dân và bất kì ai cũng phải mang máu xương ra bảo vệ.
- Cảm hứng của Nguyễn Đình Thi về Đất Nước bắt lại nguồn từ những chất liệu hình ảnh cụ thể, sinh động của cuộc kháng chiến chín năm cứu nước của dân tộc. Phạm vi hẹp hơn những vẫn mang tính khái quát về cảm hứng lịch sử và truyền thống của dân tộc.
- Cảm hứng về Đất Nước đến với Nguyễn Đình Thi trong lúc cuộc kháng chiến dữ dội và tàn khốc sắp đến hồi kết thúc. Đất Nước trong tâm hồn chàng trai Hà Nội tài hoa ấy là một mùa thu đẹp, mùa thu kháng chiến thành công:

– “Mùa thu” nay gợi nhớ đến “mùa thu xưa”. Đứng giữa đất trời chiến khu trong buổi sáng mùa thu mát lành, nhà thơ suy tư về Đất Nước, Đất Nước của một mùa thu đẹp chợt thức dậy trong thẳm sâu kí ức..
– Cảm giác đầu tiên về Đất Nước của Nguyễn Đình Thi là mùi hương cốm. Cái mùi hương đã ngấm sâu vào da thịt đến bẽ bàng bởi cuộc chia li đầy day dứt:

- Bầu không khí lưu luyến bâng khuâng, đượm buồn nhưng không hề bị luy. .
- Mạch cảm hứng về Đất Nước của Nguyễn Đình Thi cũng bắt đầu từ tâm thế của một người tự do. Giữa vùng chiến khu rộng mở, Nguyễn Đình Thi đón nhận Đất Nước của một mùa thu khác:

- Đất Nước hiện lên nô nức, tươi mát trong tâm trạng của con người đang làm chủ vận mệnh Đất Nước, làm chủ bản thân mình. Đất Nước với Nguyễn Đình Thi vẫn là Đất Nước của chúng ta”, cảm hứng ấy giống với Nguyễn Khoa Điềm, đúng hơn là đi trước Nguyễn Khoa Điềm. Bài thơ của Nguyễn Đình Thi ra đời sớm hơn:

- Cảm hứng lịch sử của Đất Nước với bề dày truyền thống dân tộc hào hùng qua niềm tự hào lớn lao của nhà thơ:

- Có sự hoà hợp giữa cảm hứng thời đại với cảm hứng lịch sử truyền thống. Điều này cùng một mạch với cảm hứng của Nguyễn Khoa Điềm:

– Đất Nước Việt Nam hiện lên rất hiện thực, cụ thể. Đó là một Đất Nước tạo hình trong nghĩa tình, trong truyền thống bất khuất và cả trong khổ đau. Từ ngàn đời xưa cho đến tận ngày nay, cánh tang thương đâu dễ chấm dứt, vẫn là cảnh làng quê hoang tàn, chết chóc, điêu linh trong lửa đạn chiến tranh:

– Trong đau thương, mất mát con người vẫn vững tin vào ngày mai. Bom đạn, cái chết không ngăn được tình người. Tình cảm riêng tư cũng đã hoà lẫn và trở thành cảm hứng về Đất Nước..

- Cảm hứng về Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm cũng được khơi gợi từ chuyên đôi lứa ấy. Như thế Đất Nước không chỉ được khai sinh từ lao động, từ những trận chiến quyết liệt để bảo vệ giống nòi,... mà còn từ chính tình yêu đôi lứa, không có tình yêu ấy sẽ không có con người:

- Hơn thế nữa, cảm hứng ấy được mở rộng đến nhiều lĩnh vực khác nhau. Từ địa lý cho đến lịch sử, phong tục tập quán...

- Với Nguyễn Khoa Điềm, cảm hứng Đất Nước bắt nguồn từ những trải nghiệm trong cuộc kháng chiến chống Mĩ Tự LLVT) "Đất Nước của Nhân dân” là chi phối toàn bộ cảm , hình tượng thơ. Nhân dân ta làm nền Đất Nước và Đất Nước muôn đời là của Nhân dân.
- Đất Nước là tất cả những gì có trong cuộc sống, là mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng.

- Cảm hứng về Đất Nước ấy không dừng lại ở một giới hạn nào, Đất Nước đã kết tình trong mỗi con người.
Đây chính là điểm gặp gỡ rất gần giữa Nguyễn Đình Thi và Nguyễn Khoa Điểm

- Cảm hứng thời đại xen với cảm hứng truyền thống. Lịch sử dân tộc tạo ra mạch thơ dài không ngơi nghỉ. Đây là cội nguồn sức mạnh vĩnh hằng để

Để từ đó, bao thế hệ anh hùng nội tiếp nhau đứng dậy, khẳng định sức sống quật cường:

- Đất Nước là cảm hứng bao trùm thơ ca Việt Nam trong giai đoạn 1945 - 1975, Dù chọn thời điểm đánh Pháp hay đánh Mĩ, dù giới hạn phạm vi phản ánh chân thực cuộc sống hay mở rộng cảm xúc đến mọi nẻo đường lịch sử - văn hoá,... tất cả những bài thơ viết về Đất Nước đều được xuất phát từ lòng yêu nước vô biến và cả khát vọng độc lập tự do hạnh phúc cho dân tộc. Ở góc độ này, Nguyễn Đình Thì lẫn Nguyên Khoa Điềm và nhiều nhà thơ khác cũng đều không có gì khác biệt.

Soạn bài Đất nước, ngắn 2

Chú ý tìm hiểu trước nội dung chi tiết phần Phân tích bài thơ đất nước, một nội dung quan trọng mà các em cần nắm vững nếu muốn cải thiện kỹ năng làm văn của mình.

https://thuthuat.taimienphi.vn/soan-bai-dat-nuoc-38160n.aspx