Soạn bài Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, tuần 7

Soạn bài Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, tuần 7
 

Soạn bài Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, Ngắn 1

Soạn bài Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, Ngắn 2

I. MIÊU TẢ VÀ BIỂU CẢM TRONG VĂN TỰ SỰ

1.
- Miêu tả là dùng ngôn ngữ hoặc một phương tiện nghệ thuật nào đó làm cho người nghe, người đọc có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt.
- Biểu cảm là bộc lộ tình cảm chủ quan của bản thân trước sự vật, sự việc, hiện tượng, con người trong đời sống.

2. Miêu tả trong văn bản tự sự có hoàn toàn giống với miêu tả trong văn bản miêu tả hay không? Giữa biểu cảm trong văn bản tự sự với biểu cảm trong văn bản biểu cảm có những nét giống nhau và khác nhau cụ thể nào?
Miêu tả trong văn trong văn tự sự không hoàn toàn giống với miêu tả trong văn miêu tả.
Bảng so sánh giữa biểu cảm trong văn bản tự sự với biểu cảm trong văn bản biểu cảm.

3. Cần căn cứ vào đâu để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự?
Căn cứ để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự là ở chỗ miêu tả và biểu cảm đã phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự đến mức độ nào, nó làm cho bài văn tự sự giàu sức truyền cảm ra sao.

4. Giải thích vì sao đoạn trích ở mục I.4 rất thành công trong việc sử dụng các yếu tố và biểu cảm?
- Đây là một trích đoạn tự sự bởi nó có các yếu tố như: nhân vật (chàng chăn cừu và cô gái), có sự việc (một cốt truyện nhỏ) và có cả người dẫn chuyện (nhân vật tôi - chàng chăn cừu).
- Các yếu tố miêu tả xuất hiện ở phần đầu đoạn văn (miêu tả hiện thực của cảnh ban đêm) và đoạn tả bầu trời ngàn sao ở phần cuối. Yếu tố biểu cảm trong đoạn văn là phần diễn tả những cảm xúc tinh tế của nhân vật tôi khi "đầu nàng nặng trĩu vì buồn ngủ đã ngả vào tôi với tiếng sột soạt êm ái của những dải đăng-ten và làn tóc mây gợn sóng".
- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm đã đóng góp tích cực cho việc nâng cao hiệu quả tự sự. Hai yếu tố này chẳng những đã giúp chúng ta hình dung một cách sinh động về cảnh đêm sao thơ mộng mà còn có tác dụng thúc đẩy diễn biến của cốt truyện. Yếu tố miêu tả làm nền cho việc nảy sinh sự việc và từ đó mới có những rung động khẽ khàng, say sưa mà thanh khiết của chàng chăn cừu bên cô gái ngây thơ, xinh đẹp. Đêm sao thơ mộng cùng những rung động ngọt ngào làm cho đoạn văn trở nên hấp dẫn và có sức truyền cảm mạnh mẽ.

II. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự
1. Chọn và điền từ thích hợp vào chỗ trống
a. Liên tưởng: Từ sự việc, hiện tượng nào đó mà nghĩ đến sự việc, hiện tượng có liên quan.
b. Quan sát: Xem xét để nhìn rõ, biết rõ sự vật hay hiện tượng.
c. Tưởng tượng: Tạo ra trong tâm trí hình ảnh của cái không hề có ở trước mắt, hoặc chưa hề gặp.

2. Để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự, người làm văn cần và chỉ cần quan sát đối tượng một cách kĩ càng mà không cần liên tưởng, tưởng tượng không? Vì sao? Tìm trong đoạn trích ở mục 1 những dẫn chứng để chứng minh cho quan điểm của mình.
Để miêu tả cho tốt, người làm văn không thể chỉ cần quan sát đối tượng một cách kĩ càng mà cần khả năng tưởng tượng và liên tưởng nữa.
Bởi vì, quan sát là khâu nhận biết, tiếp nhận đối tượng cần quan sát. Rồi đến khi liên tưởng trong tư duy của ta liên tưởng sự vật, hiện tượng đó với một hình ảnh hay sự việc có tính tương đồng. Khâu tưởng tượng là khâu quan trọng nhất giúp ta đưa ra được sản phẩm cuối cùng, quyết định chất lượng của hoạt động miêu tả.
Ví như, trong đoạn trích “Những vì sao”, để miêu tả được cảnh đêm sao của cô gái với chàng trai thì tác giả cần quan sát bằng mắt (thị giác), tai (thính giác), bằng da thịt (xúc giác): trong đêm, tiếng "suối reo nghe rõ hơn, đầm ao nhen lên những đốm lửa nhỏ. Hay hình ảnh "Cô gái nom như một chú mục đồng nhà trời, nơi có những đám cưới sao..." là sản phẩm của trí tưởng tượng. Và nếu không có sự liên tưởng phong phú thì không thể có được cảnh "cuộc hành trình trầm lặng, ngoan ngoãn" của ngàn sao gợi nghĩ đến "một đàn cừu lớn".

3. Để câu chuyện không có cảm giác khô khan, khiến người đọc cảm thấy chán nản, người kể chuyện cần kết hợp bộc lộ cảm xúc, tình cảm của nhân vật trong quá trinh tự sự. Song những cảm xúc, những rung động được nảy sinh từ đâu?
Ý d là ý không chính xác. Bời vì, những cảm xúc, rung động được nảy sinh từ rất nhiều yếu tố, có thể từ sự vật khách quan bên ngoài, có thể từ rung động bên trong.
Chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy, tình cảm, cảm xúc của nhân vật "tôi" trong đoạn trích Những vì sao nảy sinh từ việc quan sát kĩ càng, chăm chú cảnh đêm. Một đêm sao huyền ảo và thơ mộng, hơn nữa vẻ đẹp hồn nhiên và ngây thơ của cô gái chắc chắn đã làm lay động trái tim giàu cảm xúc và dễ rung động của chàng trai. Và rõ ràng chính những tình ý ấy đã làm cho đoạn văn thêm mượt mà và hấp dẫn hơn. Cho nên, không thể nói để biểu cảm khi tự sự, chỉ tìm những cảm xúc, những rung động trong tâm hồn người kể.

LUYỆN TẬP
1. Hãy nhận xét về vai trò của các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong:
a. Một đoạn trích tự sự đã học ở lớp 10.
Đoạn tự sự kể lại việc bà lão phát hiện ra Tấm từ trong quả thị bước ra trong văn bản “Tấm Cám” (từ “Ngày nào bà lão cũng đi chợ vắng... lấy làm lạ”.
- Yếu tố miêu tả: “Từ trong quả thị chui ra một cô gái thân hình bé nhỏ như ngón tay nhưng chỉ trong chớp mắt đã biến thành Tấm”.
=> Yếu tố miêu tả giúp người đọc hình dung rõ nét vẻ đẹp của Tấm từ quả thị bước ra và sau những lần biến hóa thì hiện nay sẽ trông như thế nào.
- Yếu tố biểu cảm: bà lão lấy làm lạ vì sự xuất hiện của Tấm và hành động của cô.
=> Yếu tố biểu cảm giúp người đọc thấy được tâm trạng, suy nghĩ của bà lão, làm cho câu chuyện trở nên sinh động hơn.
b. - Yếu tố miêu tả và biểu cảm: “em bé có đôi bím tóc nhỏ xíu’’, “Trời đang thu … run rẩy’’.
=> Yếu tố miêu tả và biểu cảm đã làm cho đoạn văn tự sự được trích trở nên sinh động và hấp dẫn.

2. Viết một bài văn tự sự có sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm kể về một chuyến đi đem đến cho anh (chị) nhiều cảm xúc (một lần về quê, một chuyến tham quan du lịch).
Gia đình tôi cùng về Tam Đảo nghỉ ngơi trong những ngày trời vừa chớm thu. Ánh nắng vàng nhẹ buông trên cửa kính ô tô, len vào bên trong làm tôi muốn buong kính xuống để đón lấy ánh nắng ban mai dịu ngọt. Trời thu nhẹ bẫng, những màn sương mỏng giăng trên từng nẻo đường quanh co. Cảm giác thật sảng khoái sau một tuần học tập mệt mỏi.
 

Soạn bài Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự, Ngắn 3

I. Miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự

Câu 1 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):

- Miêu tả là dùng ngôn ngữ (hay một phương tiện nghệ thuật khác) làm cho người nghe (người đọc, người xem) có thể thấy sự vật, hiện tượng, con người như đang hiện ra trước mắt.
- Biểu cảm là bộc lộ những tình cảm, cảm xúc của bản thân trước sự vật, sự việc, hiện tượng con người trong đời sống.

Câu 2 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự không hoàn toàn giống với miêu tả trong văn bản miêu tả, biểu cảm trong văn biểu cảm. Có chăng sự giống nhau giữa chúng là cùng làm cho sự vật trở nên rõ ràng, sinh động, có hình dáng, có cảm xúc. Sự khác nhau giữa chúng được thể hiện rõ rang qua mục đích sử dụng:
+ Miêu tả trong văn bản tự sự chỉ là yếu tố phụ giúp văn bản thêm sinh động, hấp dẫn, lôi cuốn người đọc hơn
+ Biểu cảm trong văn bản tự sự là yếu tố giúp cho sự vật, con người trong văn bản tự sự thêm cảm xúc, là phương tiện dẫn dắt câu chuyện.
- Tóm lại, vì văn bản tự sự là văn kể nên những yếu tố như miêu tả hay biểu cảm chỉ là yếu tố được thêm vào cho câu chuyện kể sinh động, “có hồn” còn mục đích chính của văn bản này là kể chứ không phải miêu tả hay biểu cảm.

Câu 3 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Để đánh giá hiệu quả của miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự, người ta căn cứ vào miêu tả và biểu cảm đã phục vụ đắc lực cho mục đích tự sự đến mức độ nào, nó làm cho bài văn tự sự giàu sức truyền cảm ra sao.

Câu 4 (trang 73 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
- Đoạn trích trên là một trích đoạn tự sự bởi nó kể lại những sự việc xảy ra trong một đêm ngoài trời, có các nhân vật (chàng chăn cừu và cô gái) cùng người kể chuyện.
- Các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn trích:
+ Tả cảnh ngoài trời trong đêm (“...suối reo rõ hơn…cỏ non đang mọc”; “…phía đầm bên kia…”
+ Tả công chúa (“… có một cái gì đó mát rượi… tóc mây gợn sóng”…)
+ Tâm trạng của nhân vật “tôi” (những suy nghĩ và cảm nhận)
- Các yếu tố miêu tả giúp người đọc dễ dàng hình dung khung cảnh hơn: đó là một đêm ngoài trời với khung cảnh thật đẹp, mọi thứ lung linh và trong trẻo. Các yếu tố biểu cảm thể hiện những suy nghĩ của nhân vật, những cảm xúc nhẹ nhàng, êm dịu. Hai yếu tố trên kết hợp với nhau tạo như tái hiện khung cảnh ngay trước mắt người đọc, giúp những chi tiết đi sâu hơn vào long người

II. Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự

Câu 1 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
a. Liên tưởng: từ sự việc, hiện tượng nào đó mà nghĩ đến sự việc, hiện tượng có liên quan
b. Quan sát: xem xét để nhìn rõ, biết rõ sự vật hay hiện tượng
c. Tưởng tượng: tạo ra trong tâm trí hình ảnh của cái không hề có trước mắt, hoặc còn chưa bao giờ gặp.

Câu 2 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Để làm tốt việc miêu tả trong văn tự sự, người làm văn không những phải có sự quan sát tinh tế kĩ lưỡng đối tượng mà còn phải có sự liên tưởng, tưởng tượng phong phú. Có như vậy việc tả mới chân thực, cụ thể, sinh động và hấp dẫn người đọc.
Như đoạn trích ở mục I.4, nếu không có sự quan sát của tác giả, ta sẽ không thể thấy được những hình ảnh: trong đêm, tiếng "suối reo nghe rõ hơn, đầm ao nhen lên những đốm lửa nhỏ, hay hình ảnh "Cô gái nom như một chú mục đồng nhà trời, nơi có những đám cưới sao...". Những chi tiết ấy được xây dựng cần dựa vào cả liên tưởng, tưởng tượng của chính tác giả. Và chính nhờ sự liên tưởng ấy, ta mới có thể thấy được cuộc hành trình trầm lặng, ngoan ngoãn" của ngàn sao gợi nghĩ đến "một đàn cừu lớn".

Câu 3 (trang 75 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1):
Để câu chuyện mình kể không gây cảm giác khô khan, người kể chuyện cần kết hợp bộc lộ cảm xúc, tình cảm của nhân vật (hoặc của bản thân) trong quá trình tự sự. Song, những cảm xúc, những rung động (để biểu cảm) được nảy sinh từ: sự quan sát, chăm chút kĩ càng, tinh tế; sự vận dụng lien tưởng, tưởng tượng hồi ức; từ những sự vật, sự việc khách quan đã và đang lay động trái tim người kể.Theo như đoạn trích ở mục I.4, những vì sao nảy sinh từ việc quan sát kĩ càng, chăm chú cảnh đêm. Một đêm sao huyền ảo và thơ mộng, hơn nữa vẻ đẹp hồn nhiên và ngây thơ của cô gái chắc chắn đã làm lay động trái tim giàu cảm xúc và dễ rung động của chàng trai. Và rõ ràng chính những tình ý ấy đã làm cho đoạn văn thêm mượt mà và hấp dẫn hơn.
Cho nên, ý nêu ở mục (d) là không chính xác. Không thể nói để biểu cảm khi tự sự, chỉ tìm những cảm xúc, những rung động trong tâm hồn người kể.
Luyện tập
Câu 1 (trang 76 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Nhận xét về vai trò của các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong:
a. Đoạn trích “Chiến thắng Mtao Mxây” là một trong những đoạn trích đã học cho thấy vai trò quan trọng của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự. Nhờ các yếu tố miêu tả, người đọc thấy núi rừng Tây nguyên như hiện ra trước mắt, diễn biến của cuộc chiến sinh động hơn. Thêm vào đó, các yếu tố biểu cảm giúp suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật trong truyện trở nên chân thật hơn bao giờ hết. Yếu tố miêu tả và biểu cảm đã là cho cuộc chiến hoành tráng, dữ dội và từ đó hình ảnh người anh hùng trở nên vĩ đại hơn.
b. Đoạn trích “Lẵng quả thông” của nhà văn C. Pau-tốp-xki: người kể đã vận dụng tài tình các yếu tố miêu tả và biểu cảm từ sự quan sát, liên tưởng, tưởng tượng của mình. Đầu tiên là yếu tố miêu tả “một em bé có đôi bím tóc nhỏ xíu..”, “Trời thu … đang run rẩy” thể hiện khả năng quan sát kĩ càng của nhà văn. Thêm vào đó là các yếu tố biểu cảm giúp đoạn văn trở nên “có hồn” hơn, chân thực hơn. Tóm lại, tác giản đã thành công trong việc sử dụng các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự của mình.

Câu 2 (trang 76 sgk Ngữ Văn 10 Tập 1): Viết bài văn tự sự có sử dụng yếu tố miêu tả và biểu cảm
* Lưu ý:
- Thể loại: văn tự sự (theo đề tài có sẵn) => Không nên tập trung quá vào miêu tả và biểu cảm.
- Đưa những cảm xúc thật, những điều mình được chứng kiến, quan sát kết hợp với những liên tưởng để bài văn có cảm xúc thật, phong phú và hấp dẫn người đọc (Tránh lối viết xáo rỗng, cảm xúc giả và liên tưởng thái quá).
* Có thể tham khảo dàn ý kể lại kỉ niệm của một lần về quê ngoại:
1, Mở bài: - Mình được về quê ngoại nhân dịp gì?
- Cảm xúc ban đầu khi ngồi trên chuyến xe để về quê ngoại?
2, Thân bài
- Cảnh vật thôn quê bắt đầu hiện ra trước mắt: những cánh đồng rộng lớn, đàn cò trắng đang bay thẳng cánh, ánh nắng của buổi sớm bình minh đang hiện dần ra trước mắt…
- Miêu tả nhà bà ngoại: Vị trí, cảnh vật xung quanh nhà bà (vườn cây với những loại quả lạ, ao…)
- Buổi tối: cả nhà cùng nhau quây quần bên mâm cơm tuy giản dị mà đầy ắp tình yêu thương – khác với bữa cơm hàng ngày trên thành phố.
- Ngày hôm sau: theo chân bà ra đồng, được sống cuộc sống thôn quê
- Gặp và có thêm nhiều người bạn, được dạy làm những món đồ chơi dân gian…
3, Kết bài: Cảm xúc của bản thân sau chuyến đi.
- Ước mơ về một ngày mai giúp đất nước trở nên tốt hơn…

Xem tiếp các bài soạn để học tốt môn Ngữ Văn lớp 10

https://thuthuat.taimienphi.vn/soan-bai-mieu-ta-va-bieu-cam-trong-van-tu-su-tuan-7-lop-10-37914n.aspx
- Soạn bài Tam đại con gà
- Soạn bài Nhưng nó phải bằng hai mày