Đề bài: Sáng tạo mới của Thanh Thảo trong Đàn ghi ta của Lor-ca
Bài làm:
Thanh Thảo theo lời nhận xét của nhà phê bình Chu Văn Sơn là "một ngòi bút ham cách tân", ham sáng tạo đến lạ, Thanh Thảo luôn nỗ lực cách tân thơ ca Việt Nam, ông không chấp những gì đã cũ kỹ, đã đi vào lối mòn vốn có của thi ca Việt Nam xưa và nay. Thay vào đó, Thanh Thảo muốn đem đến một cái gì đó mới hơn tất cả, cách tân đến tận cùng. Cũng chính vì vậy, đôi khi những hình ảnh, những liên tưởng trong thơ ông khiến độc giả khó hiểu, cứ tù mù, trong đống chữ nghĩ tưởng là phải xa xăm lắm. Nhưng thật ra chẳng phải vậy, trong phong cách viết của Thanh Thảo, cách tân chủ yếu là ở bút pháp siêu thực, dùng nhiều hình ảnh tượng trưng, siêu thực, phi lô-gic, đôi lúc còn là sự hoang tưởng lạ lùng. Và Đàn ghi ta của Lor-ca là một trong những bài thơ tiêu biểu nhất thấm đẫm những sáng tạo cách tân của Thanh Thảo trong thơ ca.
Bài thơ là sự thương tiếc khôn nguôi, niềm ngưỡng mộ sâu sắc của Thanh Thảo với người nghệ sĩ anh hùng tài hoa mà bạc mệnh Lor-ca, cuộc đời ông tuy ngắn ngủi nhưng lại chứa đựng nhiều bi kịch. Lor-ca là người nghệ sĩ đa tài, với ham muốn cách tân nền văn hóa của đất nước Tây Ban Nha xinh đẹp vốn đã lỗi thời và lạc hậu, ông dùng âm nhạc, tác phẩm của mình để chống lại chế độ phát xít độc tài Frăng-cô, đấu tranh đòi bình đẳng, đòi tự do cho dân tộc đất nước. Nhưng người có tài thường vẫn cô độc, trong suốt quãng đường đó đã có lúc Lor-ca mệt mỏi, muốn dừng lại, vì chẳng ai có thể thấu hiểu được ông. Đau thương nhất là cái chết bi thảm của Lor-ca dưới tay bọn phát xít phản động, ông nằm xuống khi cuộc đấu tranh mỏi mòn vẫn còn dang dở, khi đất nước vẫn còn chìm trong lạc hậu, xã hội vẫn còn tối tăm. Tuy vậy, tinh thần và hình ảnh người anh hùng nghệ sĩ Lor-ca ấy vẫn như một vì sao sáng mãi trên bầu trời Tây Ban Nha, bầu trời văn học của thế giới, như biểu tượng của một tinh thần bất tử về khát khao cách tân, đấu tranh cho sự tự do, đổi mới không ngừng nghỉ.
Trong Đàn ghi ta của Lor-ca, hầu như chẳng có câu thơ nào miêu tả dáng hình, tài năng của người anh hùng ấy mà thay vào đó Thanh Thảo đã tinh tế dùng hình tượng tiếng đàn gảy lên bài hát về cuộc đời người nghệ sĩ Lor-ca. Xuyên suốt bài thơ, tiếng đàn mang nhiều dáng vẻ, gợi lên những giai đoạn khác nhau của cuộc đời Lor-ca. Tự hỏi sao Thanh Thảo không lấy một cái gì khác mà lại là tiếng đàn ghi ta, có lẽ bởi ghi ta vốn là biểu tượng của nền văn hóa Tây Ban Nha, cũng là biểu tượng cho tài năng của người nghệ sĩ luôn gắn với cây đàn, Lor-ca từng nói: "Khi tôi chết, hãy chôn tôi với cây đàn", trong suốt cuộc đời ấy, chỉ có cây đàn là tri kỷ, tri âm của Lor-ca. Đó cũng là sự gắn bó của Lor-ca với mảnh đất quê hương yêu dấu, mảnh đất mà ông một đời tranh đấu cho nó sự tự do, sự đổi mới. Tiếng đàn trong thơ Thanh Thảo rất lạ lùng, "tiếng đàn bọt nước", có lẽ trước đó chẳng ai mường tượng về tiếng đàn như vậy cả. Nhưng nếu gắn với cuộc đời Lor-ca thì "tiếng đàn bọt nước" ấy dường như là một liên tưởng cực kỳ chính xác - sôi nổi, đẹp đẽ nhưng mong manh dễ vỡ. Rồi "tiếng ghi ta nâu", "tiếng ghi ta lá xanh", chẳng khi nào nghe tiếng đàn cũng có màu nâu, màu xanh lá, quả thực cái sự sáng tạo của Thanh Thảo đã vượt qua khỏi cái ngưỡng mà người thường có thể tưởng tượng được.
Màu nâu ấy có lẽ là màu của cây đàn, màu của mảnh đất quê hương Tây Ban Nha, màu của nỗi buồn thảm về cái chết của Lor-ca, còn màu xanh kia cũng khó mà cắt nghĩa được. Tương tự những hình ảnh "tiếng ghi ta tròn bọt nước vỡ tan/tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy" đều khiến người ta liên tưởng về cái chết thương tâm của người nghệ sĩ, hình ảnh tiếng đàn đúng thật đã gảy lên từng nốt trầm bổng trong cuộc đời của Lor-ca thông qua ngòi bút sáng tạo độc đáo của Thanh Thảo. Lor-ca chết rồi không ai chôn cất ông, "không ai chôn cất tiếng đàn/tiếng đàn như cỏ mọc hoang", nhiều lúc người ta dễ liên tưởng đến hình ảnh linh hồn Lor-ca lang thang trên bầu trời nhìn xuống mảnh đất Tây Ban Nha, và tiếng đàn cứ theo ông mãi còn vất vưởng đâu đây, tuy nhiên đó chỉ là một ý kiến mà thôi. Cũng có thể nói cách khác là tiếng đàn ấy, vẫn cứ lan rộng mãi, sống mãi trong tim nhân dân, người ta có thể giết Lor-ca, nhưng không thể giết chết tâm hồn ông, không thể khiến người ta thôi nhớ về tiếng đàn của ông, tiếng đàn ấy có sức sống mãnh liệt như loài cỏ mọc dại.
Một sáng tạo khác rất độc đáo và nổi bật trong Đàn ghi ta của Lor-ca là những hình ảnh siêu thực xuất hiện thấp thoáng trong từng khổ thơ. Hình ảnh vầng trăng xuất hiện hai lần trong bài thơ, một lần là khi Lor-ca còn sống, "với vầng trăng chếnh choáng/trên yên ngựa mỏi mòn", cái từ "chếnh choáng" ấy dễ khiến người ta liên tưởng đến dáng vẻ của người say, nhưng với Lor-ca đó là sự mệt mỏi, đó là sự mông lung vô định của người nghệ sĩ trên con đường đấu tranh mòn mỏi. Người anh hùng là người cô đơn nhất, người anh hùng quá tài năng lại càng cô đơn hơn cả, "vầng trăng chếnh choáng" là một hình ảnh đẹp, gợi nhiều liên tưởng, dù đôi khi cảm thấy nó không được lô gic lắm.
Lần thứ hai vầng trăng xuất hiện cũng là là trong một hình hình ảnh siêu thực "giọt nước mắt vầng trăng/long lanh trong đáy giếng", đó là vầng trăng trong thơ Đường kết hợp với giọt nước mắt trong thơ mới để khóc thương cho cái chết bi thảm của Lor-ca, hay là cứ theo mạch thơ hoang tưởng của Thanh Thảo mà nghĩ rộng ra là vầng trăng nhỏ lệ khóc thương, phủ lên tấm thân cô đơn của người nghệ sĩ nơi đáy giếng? Nghĩ thế nào thì cũng có nét độc đáo và hay ho cả. Một hình ảnh nữa là hình ảnh "Lor-ca bơi sang ngang/trên chiếc ghi ta màu bạc", chiếc đàn ghi ta, người bạn tri kỷ của Lor-ca giờ đây đã hóa thành chiếc thuyền bạc, tiễn ông qua hết dòng sông cuộc đời bi kịch, đó là một chi tiết hoang tưởng nữa mà Lor-ca đưa vào bài thơ. Tưởng rằng Lor-ca chỉ là rời đi đến một thế giới khác, ông bỏ lại tất cả ở lại, bỏ lại tình yêu với cô gái Di-gan, bỏ lại hết thảy những đau khổ trong cuộc đời này, để tìm đến với một thế giới tốt đẹp hơn, ông lại tiếp tục nghêu ngao với tiếng đàn "li-la li-la li-la..."
Đọc thơ của Thanh Thảo, người ta thường bị sốc và ngỡ ngàng bởi những liên tưởng lạ, những cách tân đậm tính phi lô gic, đôi lúc là hoang đường, dường như thơ ông đã thoát ra khỏi cái vỏ kìm kẹp của thơ ca truyền thống để tung bay thật tự do. Thanh Thảo là vậy, luôn có ham muốn cách tân đến tận cùng, bằng những sáng tạo chưa ai nhen nhóm, chưa ai từng nghĩ đến, bộ óc ấy đã đi đến những vẻ đẹp siêu thực, độc đáo, xứng đáng là cây bút tiêu biểu nhất của nghệ thuật cách tân thơ ca.
https://thuthuat.taimienphi.vn/sang-tao-moi-cua-thanh-thao-trong-dan-ghi-ta-cua-lor-ca-42387n.aspx