Mẹo Phương pháp phân tích đoạn văn, đoạn thơ hay, thuyết phục độc giả
1. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
- Khái quát về đoạn cuối bài thơ "Tây Tiến": Lời hẹn ước gắn bó với Tây Tiến và vùng đất Tây Bắc.
2. Thân bài:
a, Nội dung:
* Tâm huyết, lí tưởng chung của những người lính Tây Tiến:
- "người đi không hẹn ước":
+ Tinh thần tự nguyện, dâng hiến, xả thân cho Tổ quốc.
+ Lí tưởng cứu nước cao cả, thiêng liêng, không chút tính toán.
- "Đường lên thăm thẳm một chia phôi":
+ Bước chân người lính trên con đường hành quân gian khổ.
+ "một chia phôi": sự chia li không có ngày gặp lại.
=> Quá trình hành quân, chiến đấu gian khổ, khó khăn, hi vọng trở về mong manh.
* Tinh thần bi tráng, sẵn sàng hi sinh cho Tổ quốc:
- "Mùa xuân ấy":
+ Mùa xuân năm 1947, khi binh đoàn Tây Tiến được thành lập.
+ Mùa xuân của độc lập, tự do.
- "Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi":
+ Sự hi sinh của người lính.
+ Những nguyện ước cao đẹp, hòa cùng núi sông.
b, Nghệ thuật:
- Bút pháp lãng mạn.
- Ngôn từ, hình ảnh giàu sức gợi.
- Các biện pháp tu từ được sử dụng đan xen.
3. Kết bài:
- Khẳng định lại giá trị nội dung và nghệ thuật của đoạn thơ.
- Liên hệ mở rộng.
Mọi cuộc chiến tranh rồi sẽ qua đi, bụi thời gian có thể phủ dày lên hình ảnh của những anh hùng vô danh nhưng văn học với sứ mệnh thiêng liêng của nó đã khắc tạc một cách vĩnh viễn vào tâm hồn người đọc hình ảnh những người con anh hùng của đất nước đã ngã xuống vì nền độc lập của Tổ quốc trong suốt trường kỳ lịch sử.
Ở trong thơ Quang Dũng cũng đã dựng lên một bức tượng đài bất tử như vậy về người lính cách mạng trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp xâm lược nước ta. Đó là bức tượng đài đã làm cho những người chiến sĩ yêu nước từng ngã xuống trong những tháng năm gian khổ ấy bất tử cùng thời gian.
"Tây Tiến đoàn quân không mọc tóc - Quân xanh màu lá dữ oai hùm - Mắt trừng gửi mộng qua biên giới - Đêm mơ Hànội dáng kiều thơm - Rải rác biên cương mồ viễn xứ - Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh - áo bào thay chiếu anh về đất - Sông Mã gầm lên khúc độc hành"
"Tây Tiến" của Quang Dũng là dòng hồi ức vô cùng thương nhớ về những đồng đội của nhà thơ, những người đã từng sống, từng chiến đấu nhưng cũng có người đã hy sinh, những người đã trở về với đất mẹ yêu thương, nhưng dẫu sao đó cũng là những người mãi mãi nằm lại nơi biên cương hay miền viễn xứ. Chính vì thế QDũng không chỉ dựng lại cả một hình ảnh của đoàn binh Tây Tiến trên những chặng đường hành quân gian khổ hy sinh mà "đời vẫn cứ tươi" như ở 14 dòng thơ đầu tiên. Và Quang Dũng cũng không chỉ khắc tạc hình ảnh của những người lính với một đời sống tình cảm hết sức phong phú, những tình cảm lớn lao là tình quân dân. Quang Dũng đã đặc biệt quan tâm tới ý tưởng dựng tượng đài người lính Tây Tiến trong tác phẩm của mình. Nhà thơ đã sử dụng hệ thống ngôn ngữ giàu hình ảnh, hàng loạt những thủ pháp như tương phản, nhân hoá, tăng cấp ý nghĩa để tạo ấn tượng mạnh để khắc tạc một cách sâu sắc vào tâm trí người đọc hình ảnh những người con anh hùng của đất nước, của dtộc. Đó là bức tượng đài sừng sững giữa núi cao sông sâu, giữa một không gian hùng vĩ như chúng ta đã thấy trong các câu thơ:
"Tây Tiến đoàn quân... khúc độc hành"
Bức tượng đài người lính Tây Tiến trước hết được khắc hoạ lên từ những đường nét nhằm tô đậm cuộc sống gian khổ của họ. Nếu như ở những đoạn thơ trước đó người lính mới chỉ hiện ra trong đoàn quân mỏi trong câu:
" Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi "
Hay trong khung cảnh hết sức lãng mạn trong đêm liên hoan, đêm lửa trại thắm tình cá nước thì ở đây là hình ảnh đoàn binh không mọc tóc da xanh như lá rừng. Cảm hứng chân thực của Quang Dũng đã không né tránh việc mô tả cuộc sống gian khổ mà người lính phải chịu đựng. Những cơn sốt rét rừng làm tóc họ không thể mọc được (chứ không phải họ cố tình cạo trọc để đánh giáp lá cà cho dễ như nhiều người từng nói). Cũng vì sốt rét rừng mà da họ xanh như lá cây (chứ không phải họ xanh màu lá ngụy trang), vẻ ngoài dường như rất tiều tụy. Nhưng thế giới tinh thần của người lính lại cho thấy họ chính là những người chiến binh anh hùng, họ còn chứa đựng cả một sức mạnh áp đảo quân thù, họ dũng mãnh như hổ báo, hùm beo. Cái giỏi của Quang Dũng là mô tả người lính với những nét khắc khổ tiều tụy nhưng vẫn gợi ra âm hưởng rất hào hùng của cuộc sống. Bởi vì câu thơ "Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc" với những thanh trắc rơi vào trọng âm đầu của câu thơ như "tiến", "mọc tóc". Nhờ những thanh trắc ấy mà âm hưởng của câu thơ vút lên. Chẳng những thế, họ còn là cả một đoàn binh. 2 chữ "đoàn binh" âm Hán Việt đã gợi ra một khí thế hết sức nghiêm trang, hùng dũng. Và đặc biệt hai chữ "Tây Tiến" mở đầu câu thơ không chỉ còn là tên gọi của đoàn binh nữa, nó gợi ra hình ảnh một đoàn binh dù đầu không mọc tóc vẫn đang quả cảm tiến bước về phía Tây. Thủ pháp tương phản mà QDũng sử dụng ở câu thơ "Quân xanh màu lá dữ oai hùm" không chỉ làm nổi bật lên sức mạnh tinh thần của người lính mà còn thấm sâu màu sắc văn hoá của dân tộc. ở đây, nhà thơ không chỉ muốn nói rằng những người lính Tây Tiến như chúa sơn lâm, không phải muốn "động vật hoá" người lính Tây Tiến mà muốn nói tới sức mạnh bách chiến bách thắng bằng một hình ảnh quen thuộc trong thơ văn xưa. Phạm Ngũ Lão cũng ca ngợi người anh hùng vệ quốc trong câu thơ
"Hoành sóc giang san cáp kỷ thu
Tam quan kỳ hổ khí thôn ngưu"
Và ngay cả Hồ Chí Minh trong "Đăng sơn" cũng viết
"Nghĩa binh tráng khí thôn ngưu đẩu
Thể diện sài long xâm lược quân"
Có thể nói Quang Dũng đã sử dụng một mô típ mang đậm màu sắc phương Đông để câu thơ mang âm vang của lịch sử, hình tượng người lính cách mạng gắn liền với sức mạnh truyền thống của dân tộc. Đọc câu thơ: "Quân xanh màu lá dữ oai hùm" ta như nghe thấy âm hưởng của một hào khí ngút trời Đông á.
Hình tượng người lính Tây Tiến bỗng nhiên trở nên rất đẹp khi Quang Dũng bổ sung vào bức tượng đài này chất hào hoa, lãng mạn trong tâm hồn họ
"Mắt trừng gửi mộng qua biên giới
Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm"
Trước hết đó là một vẻ đẹp tấm lòng luôn hướng về Tổ quốc, hướng về Thủ đô. Người lính dẫu ở nơi biên cương hay viễn xứ xa xôi mà lòng lúc nào cũng hướng về Hà Nội. Ta bỗng nhớ đến câu thơ của Huỳnh Văn Nghệ:
"Từ thuở mang gươm đi mở nước
Nghìn năm thương nhớ đất Thăng Long"
Người lính Tây Tiến dẫu "mắt trừng gửi mộng qua biên giới" mà niềm thương nỗi nhớ vẫn hướng về một "dáng kiều thơm". Đã một thời, với cái nhìn ấu trĩ, người ta phê phán thói tiểu tư sản, thực ra nhờ vẻ đẹp ấy của tâm hồn mà người lính có sức mạnh vượt qua mọi gian khổ, người lính trở thành một biểu tượng cho vẻ đẹp của con người Việt Nam. Quang Dũng đã tạo nên một tương phản hết sức đặc sắc - những con người chiến đấu kiên cường với ý chí sắt thép cũng chính là con người có một đsống tâm hồn phong phú. Người lính Tây Tiến không chỉ biết cầm súng cầm gươm theo tiếng gọi của non sông mà còn rất hào hoa, giữa bao nhiêu gian khổ, thiếu thốn trái tim họ vẫn rung động trong một nỗi nhớ về một dáng kiều thơm, nhớ về vẻ đẹp của Hà Nội - Thăng Long xưa.
Bức tượng đài người lính Tây Tiến đã được khắc tạc bằng những nguồn ánh sáng tương phản lẫn nhau, vừa hiện thực vừa lãng mạn. Từng đường nét đều như nổi bật và tạo được những ấn tượng mạnh mẽ. Đây cũng là đặc trưng của thơ Quang Dũng.
Nếu như ở 4 câu thơ trên, người lính Tây Tiến hiện ra trong hình ảnh một đoàn binh với những bước chân Tây tiến vang dội khí thế hào hùng và một thế giới tâm hồn hết sức lãng mạn thì ở đây bức tượng đài người lính Tây Tiến được khắc tạc bằng những đường nét nổi bật về sự hy sinh của họ. Nếu chỉ đọc từng câu thơ, chỉ phân tích từng hình ảnh riêng rẽ độc lập, người ta dễ cảm nhận một cách bi luỵ về cái chết của người lính mà thơ ca kháng chiến thuở ấy rất ít khi nói đến. Bởi thơ ca kháng chiến phần lớn chỉ quan tâm đến cái hùng mà không quan tâm đến cái bi. Nhưng nếu đặt các hình ảnh, các câu thơ vào trong chỉnh thể của nó, ta sẽ hiểu Quang Dũng đã mô tả một cách chân thực sự hy sinh của người lính bằng cảm hứng lãng mạn, hình tượng vì thế chẳng những không rơi vào bi lụy mà còn có sức bay bổng.
Có thể thấy câu thơ: "Rải rác biên cương mồ viễn xứ" nếu tách riêng ra rất dễ gây cảm giác nặng nề bởi đó là câu thơ nói về cái chết, về nấm mồ của người lính Tây Tiến ở nơi "viễn xứ". Từng chữ từng chữ dường như mỗi lúc một nhấn thêm nốt nhạc buồn của khúc hát hồn tử sĩ. Chẳng phải thế sao? Nói về những nấm mồ, lại là những nấm mồ "rải rác" dễ gợi sự hoang lạnh, lại là "rải rác" nơi "viễn xứ", những nấm mồ ấy càng gợi sự cô đơn côi cút. Quang Dũng muốn nói tới nơi yên nghỉ của những người đồng đội
"Anh bạn dãi dầu không bước nữa
Gục lên súng mũ bỏ quên đời"
Trong Chinh phụ ngâm:
"Hồn tử sĩ gió về ù ù thổi
Mặt chinh phu trăng rõi rõi soi
Chinh phu tử sĩ mấy người
Nào ai mạc mặt nào ai gọi hồn"
Tuy nhiên với câu thơ thứ hai, ta lại thấy hình ảnh những nấm mồ rải rác nơi biên cương đã trở về với sự ấm cúng của niềm biết ơn của nhân dân, của đất nước. Bởi đó chính là nấm mồ của những người con anh dũng
"Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh"
Đồng thời cũng chính câu thơ thứ 2 đã làm cho những nấm mồ rải rác kia được nâng lên những tầng cao của đài tưởng niệm, của Tổ quốc đối với người lính đã vì tiếng gọi của chiến trường mà hiến dâng tuổi xanh của mình. Trong thơ Quang Dũng luôn là một sự nâng đỡ nhau của nhiều hình ảnh như vậy.
Sự hy sinh của người lính còn được tráng lệ hoá trong câu thơ
"áo bào thay chiếu anh về đất"
Bao nhiêu thương yêu của Quang Dũng trong một câu thơ như vậy về một đồng đội của mình. Ai bảo Quang Dũng không xót thương những người đồng đội của mình ra đi trong cách tiễn đưa ấy, cảnh tiễn đưa với bao thiếu thốn, khó khăn, cái thuở những người lính Tây Tiến chết vì sốt rét nhiều hơn chết vì chiến trận. Lại trong cảnh kháng chiến còn rất khó khăn nên tiễn đưa người chết không có cả một chiếc quan tài. Hoàng Lộc trong "Viếng bạn" cũng đã viết về cảnh tiễn đưa như thế
"Ở đây không manh ván
Chôn anh bằng tấm chăn
Của đồng bào Cứa Ngàn
Tặng tôi ngày sơ tán"
Chỉ có điều câu thơ của Quang Dũng không dừng lại ở mức tả thực mà đẩy lên thành cảm hứng tráng lệ, coi chiếu là áo bào để cuộc tiễn đưa trở nên trang nghiêm, cổ kính. Cũng có người hiểu đến chiếc chiếu cũng không có, chỉ có chính tấm áo của người lính. Dù hiểu theo cách nào thì cũng phải thấy Quang Dũng đã tráng lệ hoá cuộc tiễn đưa bi thương bằng hình ảnh chiếc áo bào và sự hy sinh của người lính đã được coi là sự trở về với đất nước, với núi sông. Cụm từ "anh về đất" nói về cái chết nhưng lại bất tử hoá người lính, nói về cái bi thương nhưng lại bằng hình ảnh tráng lệ. Mạch cảm xúc ấy đã dẫn tới câu thơ đầy tính chất tráng ca
"Sông Mã gầm lên khúc độc hành"
Từ sự kết hợp một cách hài hoà giữa cái nhìn hiện thực với cảm hứng lãng mạn, Quang Dũng đã dựng lên bức chân dung, một bức tượng đài người lính cách mạng vừa chân thực vừa có sức khái quát, tiêu biểu cho vẻ đẹp sức mạnh dân tộc ta trong thời đại mới, thời đại cả dân tộc đứng lên làm cuộc kháng chiến vệ quốc thần kỳ chống thực dân Pháp. Đó là bức tượng đài được kết tinh từ âm hưởng bi tráng của cuộc kháng chiến ấy. Đó là bức tượng đài được khắc tạc bằng cả tình yêu của Quang Dũng đối với những người đồng đội, đối với đất nước của mình. Vì thế từ bức tượng đài đã vút lên khúc hát ngợi ca của nhà thơ cũng như của cả đất nước về những người con anh hùng ấy.
"Tây Tiến" của Quang Dũng là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhất của thơ ca thời kì chống Pháp. Bài thơ đã diễn tả thành công nỗi nhớ tác giả dành cho đơn vị cũ, đồng thời tái hiện những kí ức về tháng ngày hành quân gian khó. Khổ cuối tác phẩm chính là lời hẹn ước đầy xúc động của nhà thơ với Tây Tiến và núi rừng Tây Bắc:
"Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi
Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm nứa chẳng về xuôi"
Đi qua ba khổ thơ trước, độc giả đã được chiêm ngưỡng vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng của thiên nhiên Tây Bắc, thấy bức tranh ấm áp tình quân dân trong đêm liên hoan văn nghệ và vẻ đẹp của người chiến sĩ với những lí tưởng cao cả. Nhưng tất cả đều đã ở lại quá khứ, trở thành phần kí ức khó phai nhòa trong lòng thi sĩ. Vì vậy, ông đã dồn tình cảm, cảm xúc của mình vào khổ thơ cuối, thốt ra lời hẹn ước về ngày hội ngộ.
Ở đây, lí tưởng cao đẹp của người lính một lần nữa được nhắc lại:
"Tây Tiến người đi không hẹn ước
Đường lên thăm thẳm một chia phôi"
Trong khổ thơ thứ ba, người đọc đã được thấy tinh thần bất khuất, ngạo nghễ của các chiến sĩ Tây Tiến: "Chiến trường đi chẳng tiếc đời xanh". Đồng thời, thấu hiểu hơn những mất mát, đau thương nơi chiến trường: "Rải rác biên cương mồ viễn xứ". Sang đến đoạn cuối, điều này lại được gợi ra với cụm từ "đi không hẹn ước". Sự ra đi của các anh là hoàn toàn tự nguyện. Vốn chỉ là những thanh niên Hà Thành trẻ trung, nhiều hoài bão, nay họ đã phải từ bỏ cuộc sống cũ, khoác lên mình chiếc áo lính, cầm súng bảo vệ cho an nguy nước nhà. Chính họ cũng hiểu được sự nguy hiểm, khốc liệt nơi chiến trường, xác định một khi đã lên đường thì khó mà có ngày trở về. Vậy nhưng, với tinh thần xả thân cùng lí tưởng cao cả, đẹp đẽ, họ vẫn sẵn sàng dâng hiến tuổi trẻ, thậm chí cả tính mạng cho dân tộc mà chẳng có chút tính toán. Con đường mà những thanh niên ấy đi "thăm thẳm một chia phôi". Từ "thăm thẳm" như gợi ra tương lai mờ mịt, không thấy được đích đến. Đó cũng là con đường chia li, một đi không trở lại. Ấy vậy nhưng bao khó khăn kia chẳng cản được bước chân người lính. Hình ảnh của họ hiện lên cao cả và lớn lao vô cùng, đại diện cho tinh thần bất khuất, kiên cường, sẵn sàng xả thân của cả một thế hệ trẻ thời chiến.
Tinh thần bi tráng cùng tâm thế sẵn sàng cống hiến, hi sinh ấy còn được khẳng định vô cùng chắc chắn với một lời hứa hẹn:
"Ai lên Tây Tiến mùa xuân ấy
Hồn về Sầm Nứa chẳng về xuôi"
Từ "ấy" lại một lần nữa được sử dụng. Nó gợi lên kí ức về mùa xuân năm 1947 - thời điểm quân đoàn Tây Tiến được thành lập. Nhưng cũng có thể, đây là từ dùng để chỉ mùa xuân độc lập, hòa bình của đất nước. Với chữ "ai" đặt ở đầu như một câu hỏi bâng quơ, không xác định, Quang Dũng đã thay mặt cho tất cả những người lính, bày tỏ nguyện ước gắn bó của mình với rừng núi Tây Bắc. Chốn biên cương đầy hiểm nguy kia tuy không phải nơi họ sinh ra, nhưng lại là nơi họ nguyện gắn bó suốt đời. Tất cả là bởi ở đó có những người đồng đội, đồng chí đã ngã xuống, có bao kỉ niệm khắc cốt ghi tâm, khó thể nào phai nhòa.
Bằng ngôn từ giản dị nhưng đầy sức gợi kết hợp với giọng điệu trữ tình da diết, Quang Dũng đã đem đến hình ảnh chân thực nhất về người lính. Ở đây, nhà thơ đã tận dụng bút pháp lãng mạn để nhấn mạnh sự hi sinh cao cả của đoàn quân Tây Tiến. Đồng thời, mang lại cái nhìn sâu sắc hơn cho độc giả về tình đồng đội, đồng chí gắn bó, thủy chung giữa những chàng trai trẻ nơi chiến trường.
Tác phẩm "Tây Tiến" nói chung và đoạn thơ cuối nói riêng đã thành công khắc họa chân dung những người lính trẻ trong thời kì kháng chiến chống Pháp gian khổ. Họ quả cảm, gan dạ, mang trong mình lí tưởng cao đẹp cùng lời hẹn thề trọn vẹn dành cho Tổ quốc. Qua đây, tác giả cũng khiến người đọc thêm thấu hiểu, biết ơn và cảm phục những sự hi sinh của thế hệ đi trước. Từ đó, trân trọng hơn nền hòa bình, độc lập ngày hôm nay.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Với khổ cuối "Tây Tiến", em hãy tập trung phân tích những thủ pháp nghệ thuật để làm rõ lí tưởng cao đẹp của người chiến sĩ. Bên cạnh tham khảo văn mẫu phân tích đoạn cuối bài thơ Tây Tiến các em cần tìm hiểu thêm các bài văn hay lớp 12 khác như Vẻ đẹp bi tráng của hình tượng người lính trong bài thơ Tây Tiến hay phần Phân tích đoạn thơ sau trong bài Tây Tiến: "Doanh trại bừng lên... khúc độc hành" nhằm củng cố kiến thức của mình.