Câu 1:
Điểm nhìn của tác giả: Cảnh vật được đón nhận từ gần đến cao xa rồi từ cao xa trở lại gần. Từ không gian ao làng bên trong thu mở rộng thành không gian mùa thu…
⟹ cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều hướng thật sinh động.
Câu 2:
Nét riêng của cảnh sắc mùa thu được biểu hiện rõ ràng qua những từ ngữ và hình ảnh thu:
+ Màu sắc: nước – trong veo, sóng – biếc, trời – xanh ngắt, lá – vàng.
+ Đường nét chuyển động: sóng – hơi gợn tí, lá – khẽ đưa vèo, tầng mây – lơ lửng
+ Hòa sắc tạo hình: bao trùm lên cảnh vật là một màu xanh: xanh ao, xanh bờ, xanh sông, xanh tre, xanh trời, xanh bèo và có một màu vàng đâm ngang của chiếc lá thu rơi.
+ Ao thu nhỏ, chiếc thuyền câu theo đó cũng “bé tẻo teo”.
- Đó là nét riêng vùng đồng bằng Bắc Bộ.
⟹ Bức tranh thu trong sáng, thanh đạm mang hồn dân dã của làng quê nước Việt.
Câu 3:
Không gian trong Thu điếu: tĩnh lặng, phảng phất buồn:
+ Cảnh thu đẹp nhưng tĩnh lặng và đượm buồn: nước “trong veo” trên một không gian tĩnh, vắng người, ngõ trúc quanh co khách vắng teo.
+ màu sắc trong sáng, tươi mát và vô cùng sinh động: làn “nước trong veo”, sóng biếc, lá vàng, mây lơ lửng, trời “xanh ngắt” …
+ Các chuyển động rất nhẹ, rất khẽ, không đủ tạo ra âm thanh.
- Tâm trạng của nhà thơ:
+ Cõi lòng nhà thơ yên tĩnh, vắng lặng.
+ Cái lạnh, cái buồn của không gian thấm vào tâm hồn nhà thơ.
+ Cảnh thu đẹp, trong sáng thanh đạm, mang vẻ đẹp đồng quê dân dã cho thấy tâm hồn gắn bó tha thiết với quê hương đất nước.
⟹ Tâm hồn gắn bó tha thiết với thiên nhiên đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín nhưng không kém phần sâu sắc.
Câu 4:
Cách gieo vần trong bài thơ rất đặc biệt: vần “eo” => góp phần diễn tả một không gian nhỏ dần, khép kín, phù hợp với tâm trạng đầy oan khúc của thi nhân. Không gian trong bức tranh được thu hẹp nhỏ dần, khép kín phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khuất của thi nhân.
Câu 5:
Cõi lòng nhà thơ đã hòa vào trời thu, cảnh thu. Cảnh thu rất đẹp, rất sinh động ⟹ là tình yêu thiên nhiên, đất nước tha thiết của nhà nhơ. Phải yêu thiên nhiên, đất nước thì tác giả mới vẽ ra được một bức tranh thiên nhiên cảnh Thu với màu sắc sống động, tươi sáng mà còn mang một nét đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ.
Luyện tập:
Cái hay của nghệ thuật sử dụng từ ngữ trong bài thơ để gợi cảnh và diễn tả tâm trạng.
- Cảnh thanh sơ dịu nhẹ được gợi lên qua các tính từ: trong veo, biếc, xanh
ngắt; các cụm động từ: gợn tí, khẽ đua, lơ lửng.
- Từ vèo trong câu thơ “Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”
- Vần eo – “tử vận”, được tác giả sử dụng rất thần tình.
- Soạn bài Thương vợ
- Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát
I. Về tác giả, tác phẩm
1. Tác giả Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) hiệu là Quế Sơn, lúc nhỏ có tên là Nguyễn Thắng, sinh ra tại quê ngoại – Hoàng Xá (nay là xã Yên Trung), huyện Ý yên, tỉnh Nam Định, lớn lên và sống chủ yếu ở quê nội – làng Và (tên chữ là Vị Hạ), xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.
Sáng tác của Nguyễn Khuyến gồm cả chữ Hán và chữ Nôm với số lượng lớn, hiện còn trên 800 bài gồm thơ, văn, câu đối nhưng chủ yếu là thơ. Thơ Nguyễn Khuyến nói lên tình yêu quê hương, đất nước, gia đình, bè bạn, phản ánh cuộc sống của những con người khổ cực, thuần hậu, chất phác, châm biếm, đả kích thực dân xâm lược, tầng lớp thống trị, đồng thời bộc lộ tấm lòng ưu ái đối với dân, với nước. Đóng góp nổi bật của Nguyễn Khuyến cho nền văn học dân tộc là ở mảng thơ Nôm, thơ viết về làng quê, thơ trào phúng.
2. Câu cá mùa thu nằm trong chùm ba bài thơ của Nguyễn Khuyến. Vẻ đẹp của cảnh thu trong bài thơ là vẻ đẹp điển hình cho mùa thu làng cảnh Việt Nam vùng đồng bằng Bắc Bộ. Bài thơ cũng đồng thời thể hiện tâm trạng ưu thời mẫn thế, tình yêu thiên nhiên, yêu quê hương đất nước của nhà thơ Nguyễn Khuyến.
II. Hướng dẫn soạn bài
Câu 1 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
- Điểm nhìn từ trên thuyền câu → nhìn ra mặt ao nhìn lên bầu trời → nhìn tới ngõ vắng → trở về với ao thu.
→ Cảnh thu được đón nhận từ gần → cao xa → gần. Từ điểm nhìn ấy, từ một khung ao hẹp, không gian mùa thu, cảnh sắc mùa thu mở ra nhiều hướng thật sinh động.
Câu 2 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
- Nét riêng của cảnh sắc mùa thu: Không khí mùa thu được gợi lên từ sự dịu nhẹ, thanh sơ của cảnh vật:
- Cảnh thu được miêu tả qua màu sắc: nước trong veo, sóng biếc, trời xanh ngắt; qua đường nét: sóng hơi gợn tí, lá vàng khẽ đưa vèo, tầng mây lơ lửng. - Hình ảnh thơ bình dị, thân thuộc: ao thơ, thuyền câu, ngõ trúc...
Cảnh thu trong bài mang những nét riêng của làng quê vùng đồng bằng Bắc Bộ. Cái hồn dân dã của làng quê được gợi lên từ ao thu, từ cánh bèo, từ ngõ trúc quanh co.
Câu 3 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
- Không gian thu tĩnh lặng, phảng phất buồn: Vắng teo, trong veo, khẽ đưa vèo, hơi gợn tí, mây lơ lửng.
→ Các hình ảnh được miêu tả trong trạng thái ngưng chuyển động, hoặc chuyển động nhẹ, khẽ, làm nổi bật sự tĩnh lặng.
- Đặc biệt câu thơ cuối tạo được một tiếng động duy nhất: Cá đâu đớp động dưới chân bèo → Không phá vỡ cái tĩnh lặng, mà ngược lại nó càng làm tăng sự yên ắng, tĩnh mịch của cảnh vật → Thủ pháp lấy động nói tĩnh.
=> Không gian đem đến sự cảm nhận về một nỗi cô quạnh, uẩn khúc trong tâm hồn nhà thơ. Bài thơ nói chuyện câu cá mà thực ra người đi câu cá không chú ý gì vào việc câu cá. Tâm sự của người câu cá là chính là nỗi lòng non nước, nỗi lòng thời thế của nhà nho có lòng tự trọng và lòng yêu quê hương đất nước như Nguyễn Khuyến.
Câu 4 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
Vần “eo” là một vần khó luyến láy, khó vận thế nhưng nó lại được Nguyễn Khuyến sử dụng rất tài tình. Vần “eo” hợp với tất cả các câu bắt buộc (câu 1,2,4 và câu 8). Nó góp phần diễn tả cảm giác về một không gian thu nhỏ hẹp dần và khép kín lại, tạo nên sự hài hòa với tâm trạng đầy uẩn khúc của nhân vật trữ tình.
Câu 5 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
Bài thơ không bộc lộ trực tiếp bất cứ cảm xúc nào của tác giả. Suốt từ đầu tới cuối bài thơ, người đọc mới thấy nhân vật trữ tình xuất hiện nhưng là xuất hiện trong cái tư thế của người đi câu (Tựa gối buông cần lâu chẳng được) mà thực không phải như thế. Đó là tư thế của con người u uẩn trong nỗi lo âu triền miên, chìm đắm.
=> Nguyễn Khuyến có một tâm hồn gắn bó với thiên nhiên, đất nước, một tấm lòng yêu nước thầm kín mà sâu sắc.
III. Luyện tập
Câu 1 (trang 22 sgk Ngữ Văn 11 Tập 1):
Cái hay của nghệ thuật sử dụng từ ngữ trong bài Câu cá mùa thu:
- Sử dụng ngôn ngữ giản dị nhưng nắm bắt được những chuyển động của trời đất, lột tả được cái run rẩy của tạo vật khi bước vào thu: Sự run rẩy của lá (vèo), của sóng (hơi gợn), của mây (lơ lửng) ... tạo nên một bức tranh làng quê tuyệt đẹp.
- Ngôn ngữ lấy động tả tĩnh cùng với sự linh hoạt của ngôn ngữ, hư từ hay thực từ vừa vẽ ngoại cảnh vừa khắc họa tâm cảnh.
- Khai thác tối đa vỏ ngữ âm của ngôn ngữ: những từ trùng phụ âm đầu đi liền nhau như: bé tẻo teo, lơ lửng, đâu đớp động hay cặp điệp vận teo-teo (cặp 2- 6) vừa tạo ra nhịp điệu, vừa tạo ra vòng lặp quẩn quanh u sầu trong tâm trạng của chính tác giả.
Câu 1:
- Điểm nhìn của tác giả: gần đến cao xa, từ cao xa trở lại gần
- Điểm nhìn từ chiếc thuyền câu nhìn ra mặt ao, nhìn lên bầu trời, nhìn tới ngõ vắng rời lại trở về với ao thu ⇒ Nhà thơ quan sát không gian và cảnh sắc mùa thu theo chiều hướng thật sinh động
Câu 2: Nét riêng của cảnh sắc mùa thu
- Sự dịu nhẹ, thanh sơ của cảnh vật:
+ Màu sắc: Trong veo, biếc, xanh ngắt.
+ Đường nét chuyển động nhẹ nhàng: Sóng hơi gợn tí, lá vàng khẽ đưa vèo, tầng mây lơ lửng ...
- Hình ảnh bình dị, thân thuộc: Ao cá, thuyền câu, ngõ trúc …
⟹ Cảnh mùa thu ở làng quê đồng bằng Bắc Bộ. Thể hiện cái hồn của cảnh thu và cái hồn của cuộc sống nông thôn xưa, dân dã nhưng đầy sức sống.
Câu 3:
Không gian trong Câu cá mùa thu: Tĩnh lặng, thoáng buồn
- Miêu tả trực tiếp: Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo
- Miêu tả gián tiếp: Nước “trong veo”, sóng “gợn tí”, mây “lơ lửng”, lá “khẽ đưa vèo”
⟹ Các hình ảnh được miêu tả trong trạng thái tĩnh hoặc chuyển động rất nhẹ, rất khẽ đã làm nổi bật sự tĩnh lặng, nhẹ nhàng của khung cảnh mùa thu ở làng quê Việt.
+ Câu “Cá đâu đớp động dưới chân bèo” là thủ pháp lấy động nói tĩnh quen thuộc trong thơ ca cổ. m thanh cá “đớp” ngỡ là tiếng động lớn nhưng ngược lại nó càng làm tăng sự yên ắng, tĩnh mịch của cảnh vật.
⟹ Tâm trạng tĩnh lặng, đơn độc nhưng đầy ưu tư, “quanh co” của tác giả.
Câu 4:
Cách gieo vần đặc biệt trong bài thơ
- Vần “eo” là vần rất khó để gò vào mạch thơ, ý thơ nhưng lại được tác giả sử dụng một cách rất tài tình, độc đáo
- Vần “eo” góp phần diễn tả một không gian nhỏ dần, khép kín, phù hợp với tâm trạng đầy uẩn khúc của thi nhân.
Câu 5:
Bài thơ “Câu cá mùa thu” thể hiện sự cảm nhận và nghệ thuật gợi tả tinh tế của Nguyễn Khuyến về cảnh sắc mùa thu ở đồng bằng Bắc Bộ, đồng thời cho thấy tình yêu thiên nhiên, đất nước và tâm trạng của tác giả.
II. Luyện tập
1. Phân tích cái hay của nghệ thuật sử dụng từ ngữ trong bài “Câu cá mùa thu”.
- Sử dụng các tính từ: trong veo, biếc, xanh ngắt
- Sử dụng các động từ: gợn, khẽ đưa, lơ lửng
⇒ Gợi tả vẻ thanh sơ, dịu nhẹ rất hợp với không khí mùa thu
- Từ “vèo” trong câu thơ “Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”. Vừa tả cảnh vừa gợi tâm sự thời thế của tác giả.
- Vần “eo” góp phần diễn tả cảnh (khép kín), tâm trạng (uẩn khúc).
Bên cạnh phần Soạn bài Câu cá mùa thu ở trên, hãy cùng chúng tôi tiếp tục cùng Phân tích bài thơ Câu cá mùa thu để hiểu hơn về tác phẩm này.