Hoàng Phủ Ngọc Tường
A. KIẾN THỨC CƠ BẢN
I. Tác giả:
1. Tiểu sử
- Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường sinh ngày 9 – 9 – 1937 tại thành phố Huế.
- Quê gốc của ông ở xã Triệu Long, huyện Triệu Hải, tỉnh Quảng Trị, hiện đang sống ở Huế.
- Năm 1960, ông tốt nghiệp Đại học Sư phạm Sài Gòn. Năm 1964, ông tốt nghiệp Đại học Huế. Hai năm sau ông thoát li lên chiến khu để chống Mĩ.
– Hoàng Phủ Ngọc Tường là Đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam, hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1978).
- Hoàng Phủ Ngọc Tường từng dạy học, tham gia tích cực phong trào học sinh, sinh viên và giáo chức chống Mĩ đòi độc lập, thống nhất Tổ quốc từ những năm 1950..
- Ông viết văn, viết báo từ khi còn rất trẻ, từng là Tổng thư kí Liên minh các lực lượng dân tộc, dân chủ và hoà bình thành phố Huế, Tổng thư kí Hội văn học nghệ thuật Trị Thiên – Huế, Chủ tịch Hội Văn nghệ Quảng Trị, Tổng biên tập tạp chí Sông Hương, Cửa Việt.
2. Sự nghiệp văn học .
- Ngôi sao trên đỉnh Phu Văn lâu (bút kí, 1971)
- Những dấu chân qua thành phố (thơ, 1976)
- Rất nhiều ánh lửa (kí, 1979) .
– Ai đã đặt tên cho dòng sông (bút kí, 1985)
- Bản di chúc cỏ lau (1991).
- Người hái phù dung (thơ)
- Ông được Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam 1980 với tác phẩm Rất nhiều ánh lửa.
3. Phong cách
- Hoàng Phủ Ngọc Tường là cây bút tài hoa về thể văn bút kí. Ông có một phong cách viết rất riêng. Văn phong ông là sự kết hợp tài tình tri thức văn học, triết học, lịch sử, địa lí... Hầu như chạm đến vấn đề gì, ở bất kì thời điểm nào ông vẫn có thể thoải mái vung bút.
– Bút kí của ông hấp dẫn người đọc ở tầm nhân văn sâu sắc, trí tuệ uyên bác và chất Huế thơ mộng đầy quyến rũ. Những trang viết của ông thể hiện sự tài hoa của một tài tử chốn kinh thành.
- Bút kí Hoàng Phủ Ngọc Tường là những áng thơ văn xuôi thấm đẫm chất thơ. Trong khi đó, thơ ông mang vẻ đẹp của nỗi buồn hoài niệm, những suy ngẫm triết học về lẽ sống, cái chết,...từ trong sâu thẳm thời gian ngân vọng, day dứt tâm hồn người đọc.
II. Tác phẩm Ai đã đặt tên cho dòng sông?
1. Bố cục
Bài bút kí gồm có 3 phần, đoạn trích trong SGK là phần thứ nhất và đoạn kết của tác phẩm. Có thể chia đoạn trích thành 3 ý lớn sau:
Phần 1 (từ đầu... dưới chân núi Kim Phụng): Cảm xúc chung khi đến với dòng sông. Hành trình đi tìm vẻ đẹp của sông Hương nơi đầu nguồn.
Phần 2 (tiếp theo...mãi mãi chung tình với quê hương xứ sở): Hành trình đi tìm vẻ đẹp của sông Hương ở vùng đồng bằng và nơi con sông chảy vào thành phố.
Phần 3 (còn lại): Hành trình đi tìm lời giải về huyền thoại của dòng sống, ý nghĩa nhan đề của bài kí.
2. Những giá trị nội dung, nghệ thuật
- Sinh ra và lớn lên ở mảnh đất kinh thành giàu truyền thống văn hoá, sáng tác của Hoàng Phủ Ngọc Tường gắn bó máu thịt với tất cả vùng đất này. Với một tâm hồn nghệ sĩ tinh tế, một vốn văn hoá phong phú, tác giả đã phát hiện ra những vẻ đẹp tiềm ẩn, huyền diệu, thơ mộng của Hương Giang, vì thế Ai đã đặt tên cho dòng sông? Tràn ngập cảm hứng ngợi ca.
a) Hành trình đi tìm vẻ đẹp của sông Hương nơi đầu nguồn
– Về với thượng nguồn, sông Hương có mối quan hệ mật thiết với đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ. Cảnh dòng sông ở đây được tác giả khắc hoạ với nhiều hình ảnh đầy ấn tượng. Sông Hương tựa như “một bản trường ca của rừng già” với nhiều tiết tấu trầm hùng, dữ dội.
- Nhà văn đã nhận ra sức sống mãnh liệt, man dại (được ví như cô gái Di-gan) nhưng cũng có lúc “dịu dàng và say đắm” mang một tâm hồn tự do, trong sáng của sông Hương.
- Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, nếu chỉ mải mê ngắm nhìn sông Hương ở Kinh thành mà không chú ý tìm hiểu dòng sông từ đầu nguồn thì sẽ không thể cảm nhận hết vẻ đẹp trong chiều sâu của sông nước Hương Giang.
b) Hành trình đi tìm vẻ đẹp của sông Hương ở vùng đồng bằngvà nơi con sông chảy vào thành phố
– Trong hành trình chảy xuôi về đồng bằng, nhà văn đã nhận ra sự thay đổi về tính cách của sông Hương. Bởi lẽ trước khi trở thành người tình thuỷ chung của cổ đô, dòng sông đã trải qua một hành trình đầy gian truân và nhiều thử thách.
- Hành trình xuôi dòng của dòng sông được xem là hành trình tìm lại người tình nhân của một người con gái trong một câu chuyện tình yêu nhuốm màu cổ tích.
– Giữa “cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại”, sông Hương là cô gái đẹp ngủ mơ màng, nhưng ngay sau khi ra khỏi vùng rừng núi, tựa như nàng tiên được đánh thức từ giấc ngủ đại ngàn, sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ của phố phường và niềm khát khao của tuổi thanh xuân.
- Về thành phố, dường như là lúc sông Hương tìm lại được chính mình. Sông Hương “vui tươi hẳn lên giữa những biền bãi xanh biếc của vùng ngoại ô Kim Long”. Nằm ngay giữa lòng thành phố, sông Hương có vị trí như sông Xen của Pa-ri, sông Đa-nuýp của Bu-đa-pét,... .
– Nhà văn sử dụng nhiều điểm nhìn của các loại hình nghệ thuật khác nhau để miêu tả sông Hương. Dưới con mắt của hội hoạ, sông Hương và những chi lưu của nó tạo những đường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô. Qua cảm nhận của âm nhạc, sông Hương “đẹp như điệu slow”, chậm rãi, sâu lắng, trữ tình.
- Đoạn sông Hương rời thành phố là một đoạn tuyệt bút của nhà văn, phải có một tài năng cộng với một tình yêu mới có thể có những phát hiện vô cùng thú vị và sâu sắc đến vậy. Sông Hương giống như một người tình bịn rịn, luyến lưu, dùng dằng, day dứt khi tạm biệt cố nhân. Và rồi đến lúc sắp rời xa “như sực nhớ một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối ở góc thị trấn Bao Vinh xưa cổ”.
- Xuống đồng bằng, nhà văn nhận ra sông Hương có sự thay đổi về tính cách. Sức mạnh bản năng ở người con gái nơi thượng nguồn đã được chế ngự để mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành một người mẹ phù sa chốn đồng bằng.
- Những kiến thức về địa hình, địa lí, địa chất... cộng với năng lực quan sát tinh tế, sự phong phú về ngôn ngữ, hình tượng kết hợp với những liên tưởng hấp dẫn sinh động,...của nhà văn đã đem đến cho người đọc những xúc cảm thẩm mĩ, những rung động sâu đậm..
– Hai bút pháp kể và tả được kết hợp nhuần nhuyễn và tài hoa trong đoạn văn đã làm nổi bật một sông Hương đẹp bởi sự phối cảnh kì thú giữa nó với thiên nhiên xứ Huế.
c) Hành trình đi tìm lời giải về huyền thoại của dòng sông, ý nghĩa nhan đề của bài kí
- Phần cuối của đoạn trích, tác giả đưa người đọc trở về với những bản anh hùng ca ghi dấu vinh quang từ thuở nó còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng.
- Trải qua những thăng trầm của lịch sử, sông Hương đã có những đóng góp với lịch sử đấu tranh bảo vệ vùng biên giới phía Nam của Tổ quốc Đại Việt thời trung đại. Rồi “nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ” vào thế kỉ XVIII.
– Sông Hương cũng là chứng nhân của giai đoạn lịch sử đầy bi tráng của thế kỉ XIX, và trong giai đoạn hào hùng nhất của công cuộc đấu tranh giành lại độc lập cho dân tộc, nó chứng kiến những rung chuyển lớn lao của đất nước qua Cách mạng tháng Tám và cả hai cuộc chiến tranh vệ quốc vĩ đại của dân tộc Việt trong thế kỉ XX.
– Trong phần cuối, người đọc tiếp tục bắt gặp những so sánh, liên tưởng thú vị của nhà văn. Tác giả đã gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế, lại liên tưởng đến Nguyễn Du và Truyện Kiều.
– Nhà văn cho rằng có một dòng thi ca về sông Hương, là một dòng thơ không lặp lại mình, ấy là “dòng sông trắng – lá cây xanh” trong thơ Tản Đà, là vẻ đẹp hùng tráng “như kiếm dựng trời xanh” trong thơ Cao Bá Quát, là nỗi u hoài trong thơ Bà Huyện Thanh Quan, là sức mạnh phục sinh tâm hồn trong thơ ca của Tố Hữu. Và sông hương “quả thật là Kiều”.
– Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là một trong những tác phẩm bút kí đặc sắc của Hoàng Phủ Ngọc Tường, nét đặc sắc trong sáng tác của nhà văn là ở sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hoá, lịch sử, địa lí... Tất cả sự tổng hoà ấy lại được diễn đạt bằng một hình thức ngôn từ trong sáng, đẹp đẽ.
Việt Bắc là bài học nổi bật trong Tuần 8 của chương trình học theo SGK Ngữ Văn 12, học sinh cần Soạn bài Việt Bắc, đọc trước nội dung, trả lời câu hỏi trong SGK.
B. TỰ LUẬN
Qua bài kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường về sông Hương, anh (chị) phát biểu cảm xúc của mình về vẻ đẹp của dòng sông ấy.
Gợi ý làm bài
- Sông Hương là linh hồn của thành phố Huế, mảnh đất ngàn năm văn vật, một trong những cái nôi văn hoá của dân tộc. Cá tính của sông Hương tạo nên dáng vẻ riêng cho đất kinh thành.
- Cố đô xưa ngự trên bờ dòng Hương, con sống mà cho đến nay chẳng ai biết tại sao lại mang cái tên ấy. Cái tên không được đặt dựa vào màu sắc của nước (như sông Hồng) mà lại dựa vào sự tinh tế từ mùi vị của nó. Dòng sông như dải lụa, lặng lẽ trôi trong sự yên bình, được đánh thức bởi bài bút kí tài hoa của nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường.
- Con sông được ví như một cô gái Di-gan yêu chuộng tự do, phóng khoáng, trong trắng,... sống hết mình cho những đạo lí cao đẹp. Khác với sông Đà, sông Hương thiên về tính nữ, dẫu cho đâu đó trong đại ngàn rừng già, dòng sông không ít lần dậy thác.
- Là một trong số ít những con sông duy nhất thuộc về một thành phố, sông Hương góp phần quan trọng làm nên dáng vẻ riêng cho đất kinh kì. Trước hết là tự mùi thơm của nó. Theo truyền thuyết nhờ hương thơm được cất giữ trong làn nước khi chảy qua những rừng dương xỉ thơm ngào ngạt chốn thượng nguồn, Sông Hương đã mang đến cho mọi người chút hương vị núi rừng tinh khiết xa xôi.
- Sông Hương đẹp vì đã chu du qua nhiều vùng đất có phong cảnh đẹp. Những địa hình cao (Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo) trên bờ sông là những điểm chiêm ngắm vẻ đẹp thần tiên của dòng sông. Những thành quách, đền đài, lăng tẩm, chùa chiền,... là những dấu ấn con người tạo dựng để làm tăng thêm vẻ diệu kì cho dòng sông yêu quý và tiếng hò trên sông trong màn sương khói lãng đãng càng điểm tô thêm vẻ ảo huyền của khung cảnh tĩnh lặng kinh thành.
- Có sự hài hoà, phối gặp kì lạ của con người và thiên nhiên bên dòng Hương. Con sông không chỉ mang đến vẻ đẹp mà còn tạo nguồn sáng tạo vô biên trong lòng nghệ sĩ. Những kiến trúc cổ xưa ít nhiều được lấy cảm hứng từ dáng vẻ trầm tư của dòng sông. Những câu hò man mác trên sông, những con thuyền xuôi mái trên sông kể cả con thuyền chở ánh trăng trong thơ Hàn Mặc Tử hay cái con sông dùng dằng không chảy trong thơ Thu Bồn, cả cái đêm tàn Bến Ngự day dứt trong lời nhạc buồn,... cũng là cảm hứng bất tận phôi thai từ vẻ đẹp dòng sông ấy.
– Con sông gắn với những chiến tích hào hùng của dân tộc trong cuộc trường chinh mở cõi dựng nước. Tựa cái đòn gánh gánh hai đầu đất nước, mọi sức nặng của bất kì một sự kiện trọng đại nào cũng đều ở xuống đôi vai của kinh thành Huế, của dòng sông Hương. Từ thời vua Hùng đến thời Trịnh Nguyễn phân tranh, cho đến khi Nguyễn Huệ cưỡi voi ra Bắc và cuộc đấu tranh giành độc lập tháng Tám năm 1945, vua Bảo Đại thoái vị,... sông Hương theo suốt hành trình lớn lao của dân tộc.
- Cái đẹp của sông Hương còn là cái đẹp tự thân. Vẻ quyến rũ của làn nước trong xanh đến vô ngần, sự tĩnh lặng khi miên man chảy qua thành phố với những nhịp cầu vắt qua Bạch Hổ, Tràng Tiền đượm màu cổ kính,... khiến du khách bao đời nao lòng.
- Trên hành trình lãng du tìm về với biển, dòng sông nhiều lần đổi hướng, mỗi lần đều có duyên cớ và cứ mỗi lần như vậy, dường như sông lộ nỗi vấn vương khi tiếp tục lên đường. Nhịp chảy của dòng Hương là vũ điệu Slow của nước. Bước chân sống trong những khoảnh khắc phiêu bồng ngân vang bao nét nhạc. “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya”.
- Chảy trôi, chảy trôi và cứ thế. Dòng đời thay đổi. Thời gian thay đổi. Cảnh vật thay đổi... Nhưng vẫn còn đó bóng dáng kinh kì in hình cô thiếu nữ sắc nước hương trời. Màu thuỷ chung của dòng Hương vẫn là nỗi niềm day dứt muôn đời. Có chút nuối tiếc thoảng qua, nhưng sự sống đâu đó vẫn neo đậu trên bến bờ phiêu lãng. Hành trình của con sông là hành trình của con người. Sự sống của nó là sự sống của một tâm hồn, một dân tộc tha thiết yêu thương và khao khát được yêu thương.
Hoàng Phủ Ngọc Tường
Bên cạnh Soạn bài Ai đã đặt tên cho dòng sông các em cần tìm hiểu thêm những bài soạn khác trong Ngữ Văn lớp 12 như Soạn bài Những ngày đầu của nước Việt Nam mới hay phần Soạn bài Thực hành chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận nhằm củng cố kiến thức Ngữ Văn lớp 12 của mình
Ngoài nội dung ở trên, các em có thể tìm hiểu thêm phần Phân tích bài thơ Tây Tiến cũng như nội dung chi tiết Phân tích khổ 1 bài thơ Tây Tiến của tác giả Quang Dũng để nâng cao kiến thức Ngữ Văn 12.