- Giới thiệu tác giả Thạch Lam
- Giới thiệu truyện ngắn “Nhà mẹ Lê”
a. Nội dung:
* Hoàn cảnh nhà mẹ Lê:
- Sống ở khu phố chợ có “bảy tám gia đình nghèo khổ”, bị “gọi một cách khinh bỉ: những kẻ ngụ cư”, nghèo nàn.
- Nhà mẹ Lê có “một người mẹ với mười một người con”.
- Nơi ở: “một căn nhà lá”, “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”, “có mỗi một chiếc giường nan gãy nát”, được so sánh với ổ chó -> thiếu thốn, nghèo nàn.
- Người mẹ vất vả cũng không nuôi đủ từng ấy đứa con, dù có đi làm từ sáng sớm đến tối muộn cũng chỉ được mấy bát gạo và mấy đồng xu về “nuôi lũ con đói đợi ở nhà”.
- Mùa rét, cả nhà phải nhịn đói, mấy đứa nhỏ “khóc lả đi mà không có cái ăn”, “Dưới manh áo rách, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết”.
- Nếu may mắn, mấy đứa lớn đi mót lúa, kiếm cua ốc ngoài đồng thì nhà còn có cái ăn.
=> Hoàn cảnh nghèo khó, đói khổ đến cùng cực.
- Tình cảm: Tuy thiếu thốn khó khăn như mấy mẹ con bác đều yêu thương, thân thiết, quấn quýt với nhau.
+ Cả mấy mẹ con cùng nằm trên ổ rơm “trông như một cái ổ chó chó mẹ và chó con lúc nhúc”.
+ Đêm lạnh, “mẹ con ngồi chung quanh nồi cơm bốc hơi, trong khi bên ngoài gió lạnh rít qua mái tranh”.
+ “mẹ con bác Lê cùng nhau ngồi chơi trước cửa nhà”
+ Bác Lê quý con lắm
=> Tuy cuộc sống còn vô vàn thiếu thốn nhưng bác Lê và những nhà khác trong khu vẫn giữ tinh thần lạc quan, yêu đời, cố gắng vì các con.
* Phân tích nhân vật mẹ Lê:
- Ngoại hình: “người đàn bà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô”
=> Ngoại hình của người lao động làm công việc chân tay thường xuyên, vất vả, cực khổ.
- Công việc: Dậy từ sớm tinh sương để làm mướn cho những người trong làng -> chăm chỉ, tảo tần, vất vả để nuôi con.
- Bác Lê luôn yêu thương những đứa con của mình, vui sướng vì có gạo, có tiền cho con.
- Kết cục: Đi xin gạo cho con mà bị chó cắn rồi chết -> Số phận của những người nông dân trong xã hội chung: khó khăn, nghèo đói, bất chấp mọi thứ để có cái ăn nhưng vẫn gặp phải bất hạnh.
* Giá trị của tác phẩm
- Ca ngợi, đề cao tình mẫu tử, tình cảm gia đình trong hoàn cảnh nghèo khó, rối ren.
- Ca ngợi con người - mẹ Lê: người phụ nữ Việt Nam vất vả, tần tảo, yêu thương con.
- Phản ánh hiện thực đói khổ, bất công với những người dân lao động lúc bấy giờ.
b. Nghệ thuật:
- Lời văn nhẹ nhàng, ấm áp, tinh tế, giàu cảm xúc.
- Sử dụng ngôi thứ 3 để trần thuật, mang đến cho người đọc cái nhìn khái quát, chân thực cho câu chuyện và hoàn cảnh xã hội lúc bấy giờ.
- Ngôn ngữ, lối so sánh giản dị, gần gũi với đời sống con người.
- Nêu suy nghĩ của em về truyện ngắn “Nhà mẹ Lê” và tác giả Thạch Lam.
Thạch Lam vốn nổi tiếng với những truyện ngắn nhẹ nhàng, tinh tế, thấm đẫm chất thơ như “Dưới bóng hoàng lan”, “Hai đứa trẻ”, “Gió lạnh đầu mùa”,... thế nhưng “Nhà mẹ Lê” lại là một tác phẩm phản ánh hiện thực xã hội đầy bất công thời bấy giờ. Vẫn là lối viết nhẹ nhàng, đầy cảm xúc ấy, Thạch Lam đã gieo vào lòng độc giả sự thương xót, cái nhìn đầy trân trọng, yêu thương cho bác Lê - người phụ nữ tảo tần, yêu thương con.
Ở những dòng văn đầu tiên, tác giả đã giới thiệu hoàn cảnh của nhà mẹ Lê sống ở khu phố chợ nghèo nàn, có “bảy tám gia đình nghèo khổ”, bị “gọi một cách khinh bỉ: những kẻ ngụ cư”. Không chỉ vậy, nhà mẹ có đến mười một người con, tất cả chỉ ở trong “một căn nhà lá”, “rộng độ bằng hai chiếc chiếu”, “có mỗi một chiếc giường nan gãy nát”. Tác giả còn so sánh nơi ở của gia đình này với ổ chó có “chó mẹ và chó con lúc nhúc”. Từ đó, ta hiểu rằng nhà mẹ Lê thuộc tầng lớp thấp của xã hội, bị mọi người ruồng rẫy, ghét bỏ, họ thậm chí còn không được coi là con người. Vị thế của gia đình này đã cho người đọc thấy rõ sự phân chia giai cấp đầy bất công trong xã hội thời đó. Vì gia đình có những mười một đứa con nên dù bác Lê có vất vả thức khuya dậy sớm cũng không nuôi đủ từng ấy đứa con, chỉ được mấy bát gạo và mấy đồng xu về “nuôi lũ con đói đợi ở nhà”. Thậm chí, đến mùa rét, cả nhà phải nhịn đói, mấy đứa nhỏ “khóc lả đi mà không có cái ăn”, “Dưới manh áo rách, thịt chúng nó thâm tím lại vì rét như thịt con trâu chết”. Sống dưới hoàn cảnh nghèo khó, đói khổ đến cùng cực, thế nhưng mẹ con bác Lê vẫn rất yêu thương, quấn quýt với nhau. Những đêm lạnh, “mẹ con ngồi chung quanh nồi cơm bốc hơi, trong khi bên ngoài gió lạnh rít qua mái tranh”. Những ngày nắng ấm hay chiều mùa hè, “mẹ con bác Lê cùng nhau ngồi chơi trước cửa nhà”. Tuy cuộc sống còn vô vàn thiếu thốn nhưng gia đình bác Lê vẫn có những thời gian ấm áp hạnh phúc, nhờ những phút giây quý giá đó mà họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, cố gắng vì tương lai.
Bác Lê - mẹ của mười một đứa con là người chèo chống gia đình. Bác là một “người đàn bà quê chắc chắn và thấp bé, da mặt và chân tay nhăn nheo như một quả trám khô”. Với một vài nét phác họa về ngoại hình của Thạch Lam, ta đã thấy rõ đây chính là bức chân dung điển hình của người lao động làm công việc chân tay thường xuyên, vất vả, cực khổ. Thật vậy, bác Lê vẫn hàng ngày dậy sớm từ tinh sương để đi làm mướn cho những người chăm làm. Dù ngày nắng hay mưa gió, bác vẫn chăm chỉ, tần tảo, chịu đựng vất vả để nuôi con. Tình mẫu tử của người mẹ trong “Nhà mẹ Lê” cũng được nhắc đến qua những chi tiết như khi có đồ ăn cho con, bác Lê đều thấy “sung sướng”, bác Lê quý con lắm”, bác bất chấp nguy hiểm để đến nhà ông Bá xin gạo cho con, những giây phút cuối đời, trong đầu bác cũng chỉ toàn hình ảnh về những ngày vui vẻ cùng con. Tình yêu thương dành cho đàn con của bác Lê là lớn lao vô bờ, thế nhưng trước thực tại nghèo khó bác cũng chỉ đành bất lực ôm lấy đàn con vào lòng sưởi ấm cho chúng. Cuối cùng, bác Lê vì đi xin gạo cho con mà bị chó cắn rồi chết. Số phận của bác cũng giống như những người nông dân trong xã hội khi đó: khó khăn, nghèo đói, bất chấp mọi thứ để có cái ăn nhưng vẫn gặp phải bất hạnh.
“Nhà mẹ Lê” là câu chuyện ngắn về người mẹ nghèo khổ cùng với mười một đứa con nheo nhóc, đói khát. Bằng việc sử dụng ngôi kể thứ ba đầy khái quan, chân thực, bức tranh xã hội được nhà văn vẽ nên cũng sắc sảo không kém một tác phẩm hiện thực phê phán nào. Cái chết của bác Lê vừa là nỗi bất hạnh của đàn con thơ dại, phản ánh thực tế tàn ác đã vùi dập, đày đọa con người lương thiện đến bước đường cùng. Thế nhưng, cái chết cũng là một sự giải thoát cho kiếp người đã cả đời ngụp lặn trong bể khổ mênh mông. Với lời văn nhẹ nhàng, ấm áp, tinh tế, giàu cảm xúc thường thấy cùng với ngôn ngữ, lối so sánh giản dị, gần gũi với đời sống con người, nhà văn đã lên tiếng ca ngợi mẹ Lê - người phụ nữ Việt Nam chăm chỉ, yêu thương con và ca ngợi tình mẫu tử, tình cảm gia đình thân thiết, gắn bó trong hoàn cảnh nghèo khó, rối ren.
Những cảnh, những người trong văn Thạch Lam “đều được mô tả bằng một số đường nét đơn sơ, thưa thoáng nhưng vẫn hết sức chân thực”. Có lẽ vì thế nên văn chương của ông không dữ dội, dằn vặt như Nam Cao, Ngô Tất Tố, Kim Lân mà vẫn giữ được nét nhẹ nhàng, hòa ái, thấm sâu vào lòng trắc ẩn của độc giả nhiều thế hệ sau này.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Sau khi Phân tích Nhà mẹ Lê, chúng ta sẽ nhận thấy rõ sự khác biệt giữa giọng văn nhẹ nhàng, trong sáng của Thạch Lam với giọng văn dữ dội, sắc sảo của các tác phẩm hiện thực phê phán. Để hiểu được rõ hơn về văn chương của ông, em có thể tham khảo thêm bài văn tiếng Việt mẫu phân tích, cảm nhận các tác phẩm khác như: Cảm nghĩ về truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, Phân tích Hai đứa trẻ của nhà văn Thạch Lam, Phân tích Dưới bóng hoàng lan của Thạch Lam,... Chúc em học thật tốt môn Ngữ văn nhé!