I. PHÂN TÍCH ĐỀ
A. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Tầm quan trọng của việc phân tích đề
- Để làm tốt một bài văn nghị luận, học sinh cần luyện tập thường xuyên những kĩ năng cơ bản sau:
+ Kĩ năng phân tích đề. + Kĩ năng tìm ý, lập dàn ý. + Kĩ năng diễn đạt và trình bày hình thức của văn bản.
_ Trong đó kĩ năng phân tích để là thao tác đầu tiên quan trọng, nó giúp người viết định hướng đúng đắn những yêu cầu đề ra. .
2. Những yêu cầu trong việc phân tích đề .
- Nắm bắt được kiểu đề, cần đặc biệt chú ý những dạng đề mở (đề 2 và đề 3 trong SGK), học sinh cần phải tự tìm tòi và xác định hướng triển khai.
- Xác định yêu cầu về nội dung. - Xác định yêu cầu về hình thức. - Xác định phạm vi, giới hạn bài viết.
- Khi phân tích đề cần đọc kĩ đề bài, chú ý những từ ngữ then chốt để và định yêu cầu về nội dung, về hình thức, về phạm vi tư liệu cần sử dụng.
3. Những yêu cầu của lập dàn ý
-Lập dàn ý là quá trình tìm ý và lựa chọn ý cho bài viết, sắp xếp các ý theo . bố cục, trình tự nhất định tạo điều kiện thuận lợi cho việc trình bày và lĩnh hội văn bán.
- Việc lập dàn ý giúp cho người viết xác lập được những luận đề, luận điểm luận cứ cần thiết, quan trọng cho bài làm văn, tránh bỏ sót ý cũng như loại bỏ. những ý không cần thiết cho bài làm văn.
- Quá trình lập dàn ý bao gồm: xác lập các ý lớn, ý nhỏ, sắp xếp các ý theo trình tự logic, chặt chẽ..
B. GIẢI ĐÁP CÂU HỎI, BÀI TẬP
1. Đề 1 (trang 23, SGK Ngữ văn 11, tập một)
- Về kiểu đề: thuộc dạng đề có định hướng cụ thể: Nêu suy nghĩ của anh (chị) về việc “chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới”. Người viết cần phát biểu ý. kiến, quan niệm và sự lựa chọn riêng của bản thân.
- Yêu cầu về nội dung: nhìn thấy “cái mạnh” (sự thông minh, nhạy bén với cái mới,...) và “cái yếu” (hổng về kiến thức cơ bản, chạy theo các môn học thời thượng, năng lực sáng tạo còn yếu,...)
- Người viết có thể đưa ra thêm nữa những hạn chế như: chưa thực sự làm chủ những công nghệ tiên tiến mới của khoa học kĩ thuật thế giới, tác phong công nghiệp hóa chưa cao, chưa thuần thục trong quan hệ lao động theo nhóm,.. của con người Việt Nam trước ngưỡng cửa thế kỉ mới.
- Yêu cầu về hình thức: kiểu bài văn nghị luận xã hội.
- Phạm vi giới hạn của bài viết: xoay chung quanh việc “chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới”. Dẫn chứng và tư liệu lấy ra từ những hiểu biết về thực tiễn cuộc sống.
+ Chẳng hạn, hành trang về phương diện kiến thức: cần chịu khó học tập lí thuyết và thực hành để nắm bắt những thay đổi về phương diện công nghệ của nền khoa học kĩ thuật thế giới.
+ Hành trang về phương diện đạo đức: không ngừng tu dưỡng đạo đức, ý thức được nghĩa vụ và bổn phận của cá nhân đối với cộng đồng.
2. Đề 2 (trang 23, SGK Ngữ văn 11, tập một) . định hướng triển khai.
- Về kiểu đều thuộc dạng đề mở, học sinh phải tự phân tích tìm tòi để xác định hướng triển khai
- Yêu cầu về nội dung: bàn về một khía cạnh nội dung của bài thơ “Tự Tình”: Tâm sự của Hồ Xuân Hương. Có thể chú ý những điểm sau:
+ Đây là tâm sự của một người phụ nữ trong xã hội cũ.
+ Tâm sự của một con người mang cá tính mạnh mẽ và rất ý thức về cái tôi cá nhân, đặc biệt là cái tôi của một người phụ nữ tài hoa gặp phải nhiều điều bất như ý trên cuộc đời. .
+ Tiếng nói của Hồ Xuân Hương không chỉ là của riêng bà mà còn là tiếng nói của biết bao người phụ nữ trong xã hội cũ.
- Yêu cầu về hình thức: kiểu bài nghị luận văn học. Kiểu bài này cần phải lấy dẫn chứng chủ yếu từ chính văn bản văn học. Từ việc phân tích ngôn từ, nhịp điệu,... người viết cần làm sáng tỏ tâm tư tình cảm, tư tưởng,... của tác giá.
- Phạm vi giới hạn của bài viết: tâm sự của Xuân Hương trong bài thơ (Tự Tình II). Có liên hệ về phần cuộc đời và hai bài còn lại trong chùm thơ ba bài “Tự Tình”.
3. Đề 3 (trang 23, SGK Ngữ văn 11, tập một)
- Về kiểu đề: kiểu đề mở, người viết có thể chọn trình bày bất cứ vấn đề gì, cốt nêu bật được một vẻ đẹp đặc sắc trong tác phẩm “Thu điếu” của Nguyễn Khuyến.
- Yêu cầu về nội dung: phân tích, bình luận về nội dung, về nghệ thuật, tâm sự của tác giả gởi gắm trong bài thơ. Điều quan trọng là chỉ ra được nét cá biệt của tác phẩm, một bài thơ thu độc đáo trong kho tàng văn chương Việt Nam. | - Yêu cầu về hình thức: nghị luận văn học. .
- Phạm vi giới hạn của bài viết: các vấn đề về nội dung và nghệ thuật của bài thơ “Thu điếu”. Người viết cần bám sát các phương tiện ngôn ngữ của bài thơ để khai thác nội dung và các lớp tâm trạng, cũng như tâm sự sâu kín của tác giả. Qua đó hướng đến cái hay và cái đẹp của bài thơ, hướng đến nội dung yêu nước và tâm hồn nghệ sĩ tài hoa tinh tế trong việc khắc họa nên bức tranh thu bằng ngôn từ.
4. Đề luyện tập: “Cảm nghĩ của anh (chị) về giá trị hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh (trích Thượng kinh kí sự– Lê Hữu Trác)
- Về kiểu đề: Kiểu đề mở. Học sinh có thể tự do phát biểu cảm nghĩ của mình về đoạn trích.
- Yêu cầu về nội dung: Bàn về giá trị hiện thực của đoạn trích Vào phủ chúa Trinh. Từ những miêu tả cụ thể trong đoạn trích, người viết phân tích khả năng chuyển tại hiện thực của văn bản, từ đó đề xuất các giá trị được ghi nhận qua “hiện thực” đó.
- Yêu cầu về hình thức: Đây là bài viết thuộc dạng nghị luận văn học. Người viết tập trung vào phân tích, bình luận,... các các chi tiết, sự kiện chuyển tải
những giá trị hiện thực của tác phẩm, từ đó rút ra phẩm chất, nhân cách - nhà văn và ý đồ phê phán sự xa hoa nơi phủ chúa.
- Phạm vi giới hạn của bài viết: + Về văn bản: chỉ tập trung vào đoạn trí. Vào phủ chúa Trịnh..
+ Về vấn đề cần được bao quát: giá trị hiện thực của văn bản. Muốn nó được các giá trị, người viết cần xác định tính hiện thực qua những sự kiện đó miêu tả của tác phẩm. Giá trị đó đối với thời của Lê Hữu Trác và cả trong 1 điểm hiện tại. Qua đó, Lê Hữu Trác giúp người đọc ngày nay sống lại trong bầu không khí xưa, để hiểu những bất công, ngang trái mà xã hội phong kiến đã gặp cho con người và tấm lòng thanh cao của một bậc lương y đời đời không phai mờ
5. Đề luyện tập: Phân tích bài thơ “Tự tình” (bài II)
* Hai câu đề: - Không gian thơ thật mênh mang với nước non, vầng trăng bóng xế, mặt đất, bầu trời và con người muốn giãi bày nỗi niềm uất ức cùng vũ trụ.
- Thời gian của tâm trạng là đêm. Một đêm không hề yên ả mà dội vang tiếng trống canh như đếm nhịp đi của đêm và đánh thức nỗi buồn trong lòng người. Hình ảnh “trống canh dồn” cho thấy âm thanh mỗi lúc một rõ, một nhanh, như thúc giục lòng người.
– Con người ngẫm lại mình cảm thấy bẽ bàng vì “cái hồng nhan” (sắc đẹp phụ nữ) trở nên trơ trọi, vô duyên.
* Hai câu thực: – Chén rượu chưa say đã tỉnh, vàng trắng chưa tròn đã xế. Một cảm giác về sự lỡ làng, dở dang.
* Hai câu luận: – “Xiên ngang mặt đất rêu từng đám/ Đâm toạc chân mây đá mấy hòn” dường như là một sự “nổi loạn” của thiên nhiên. Rêu không cam chịu cảnh “cỏ nội hoa hèn” mà khẳng định quyết liệt sự có mặt của mình bằng những động từ mạnh “xiên ngang mặt đất”. Đá không bồng bềnh, huyền ảo trong mây núi mà nhọn hoắt “đâm toạc chân mây”, xé rách mọi sự cách bức để vượt lên.
10
- Các động từ mạnh như “xiên”, “đâm” còn được kết hợp cùng các bổ ngữ ngang, toạc để bày tỏ thái độ” của mỗi sự vật. Thiên nhiên đã nói hộ cho tâm trạng phẫn uất, phản kháng.
* Hai câu kết: - Xuân đi, xuân lại, thì bình thường bởi là quy luật. Nhưng “xuân lại lại”, chữ “lại” thứ nhất này là phụ từ chẳng những diễn tả sự lặp lại, tài diễn của hành động mà còn thấp thoáng cảm giác sự thêm một lần nữa, ay là quá nhiều là không được mong đợi. Mảnh tình đã bé, theo vòng quay của muc xuân lại càng bị san sẻ, để rồi thu về chỉ là “tí” và bé hơn nữa: “con con.
Bài thơ là bi kịch của người phụ nữ dở dang. Nhưng phía sau bi kịch do khát vọng sống. Ngay cả nỗi buồn, sự tủi hổ, hay chán ngán cũng chính là lý bên kia của khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc mãnh liệt mà thôi.
------------------------HẾT--------------------------
Như vậy chúng tôi đã gợi ý Soạn bài Phân tích đề, lập dàn ý bài văn nghị luận bài tiếp theo, các em chuẩn bị trả lời câu hỏi SGK, Soạn bài Thao tác lập luận phân tích và cùng với phần Soạn bài Thương vợ để học tốt Ngữ Văn lớp 11 hơn
Trong chương trình học Ngữ Văn 11 phần Soạn bài Chí Phèo, Phần 2, Tác phẩm là một nội dung quan trọng các em cần chú ý chuẩn bị trước.
Tìm hiểu chi tiết nội dung phần Soạn bài Chí Phèo, phần Tác giả để học tốt môn Ngữ Văn 11 hơn.