Đề bài: Phân tích bức tranh quê và tấm lòng yêu đời của Hàn Mặc Tử trong Đây thôn Vĩ Dạ
Phân tích bức tranh quê và tấm lòng yêu đời của Hàn Mặc Tử trong Đây thôn Vĩ Dạ
Mẹo Phương pháp phân tích bài thơ, đoạn thơ đạt điểm cao
Sơ lược tác giả, tác phẩm và nêu vấn đề cần phân tích.
a. Tác giả, tác phẩm:
b. Cảnh thiên nhiên xứ Huế buổi bình minh:
- Câu hỏi "Sao anh không về chơi thôn Vĩ?" là một câu hỏi tu từ gợi sắc thái chào mời, trách cứ rất nhẹ nhàng, dịu ngọt, do chính nhà thơ tự phân thân để hỏi chính bản thân mình.
=> Bộc lộ khát khao, niềm ao ước thầm kín của tác giả đó là được sống như một người bình thường khỏe mạnh, có thể dễ dàng đi đây đó rong chơi, khơi gợi cho tác giả, cũng như dẫn độc giả về những hình ảnh đẹp đẽ, trong trẻo của thôn Vĩ trong ánh bình minh.
- "Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên": Hình ảnh hàng cau cao cao, một hình ảnh đặc trưng của thôn Vĩ. Hình ảnh "nắng hàng cau nắng mới lên", => gợi liên tưởng đến hình ảnh những hàng cau xanh tốt, thẳng tắp, cao vượt hẳn lên, vươn mình đón lấy những tia nắng đầu tiên, những tia nắng nhàn nhạt, ấm áp.
+ Sự kết hợp giữa màu xanh của hàng cau và màu vàng rực rỡ của nắng sớm đã tạo nên một bức tranh thật hài hòa, êm dịu, vừa trong trẻo vừa thơ mộng.
- "Vườn ai mướt quá xanh như ngọc":
+ Cấu trúc vườn - nhà đặc trưng của xứ Huế đã tạo nên một nét thần thái rất riêng cho thôn Vĩ.
+ Chữ "mướt" gợi ra cái vẻ xanh tươi, mỡ màng, đầy sức sống, cái sự trong trẻo, thanh khiết, láng bóng hiện lên trên bề mặt của từng chiếc lá, phản chiếu cả ánh mặt trời.
+ Ý thơ "vườn ai mướt quá", còn bộc lộ tấm lòng xúc động, cảm thán của Hàn Mặc Tử trước khung cảnh vườn tược nên thơ.
+ Phép so sánh màu xanh của vườn cây "xanh như ngọc", gợi ra hình ảnh màu nắng bình minh chiếu trên từng chiếc lá, khiến chúng có một màu xanh trong suốt, sạch sẽ cũng thể hiện sự mỡ màng, tươi trẻ tràn đầy sức sống.
+ "ngọc" còn thể hiện niềm yêu, niềm trân quý của tác giả với bức tranh thôn Vĩ.
=> Tình yêu thiết tha, sâu đậm với thôn Vĩ, đã giúp Hàn Mặc Tử tái hiện được một khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và xuất thần.
- "Lá trúc che ngang mặt chữ điền":
+ Hình ảnh con người xuất hiện từ trong thiên nhiên một cách nhẹ nhàng, khuôn mặt ẩn hiện sau "lá trúc", thể hiện đúng với cá tính của người Huế lặng lẽ, dịu dàng và kín đáo.
=> Sự xuất hiện của con người trong câu thơ cuối càng làm nổi bật lên vẻ đẹp của Huế, thiên nhiên thơ mộng, trong trẻo, hiền hòa, con người phúc hậu, cả hai đã làm nên một bức tranh kín đáo, dịu dàng đặc trưng.
c. Vẻ đẹp thiên nhiên đêm trăng:
- Dòng sông Hương vẫn hiện lên với những nét đẹp đặc trưng sự thơ mộng, với dòng nước trôi lững lờ, hiền hòa, gió nhẹ thổi khiến ven bờ những bông bắp lay động.
=> Vẻ yên bình, chậm rãi của Huế, nó ăn sâu vào tâm hồn con người, vào cảnh vật, và để lại những ấn tượng sâu sắc với lữ khách mỗi lần ghé thăm.
- "Gió theo lối gió, mây đường mây": Gợi ra sự trống trải của thiên nhiên, sự hoang mang, trống rỗng trong chính tâm hồn thi sĩ, những dự cảm, nói đúng hơn là nỗi buồn của Hàn Mặc Tử về sự chia ly, xa cách với cuộc đời.
- "Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay", gợi tả một không gian yên tĩnh, vắng lặng và lạnh lẽo bên bờ sông, cũng diễn tả tâm hồn buồn rã, u hoài, cô đơn của tác giả trước một không gian rộng lớn.
- "Thuyền ai đậu bến sông trăng ấy/Có chở trăng về kịp tối nay?":
+ Sông Hương không chỉ lạnh lẽo, cô đơn với mỗi hoa bắp, mà nó đã có sự xuất hiện của con người, của thuyền neo đậu.
+ sông trăng" đã cho chúng ta những liên tưởng về một con sông phẳng lặng, ánh trăng dát vàng cả mặt sông, tạo nên khung cảnh lung linh, thơ mộng, huyền ảo.
+ Con thuyền thực tại đã trở thành một con thuyền kỳ diệu, có thể chở được cả ánh trăng về cho Hàn Mặc Tử.
+ "Có chở trăng về kịp tối nay?", đó chính là tâm trạng của tác giả, có lẽ rằng ông ý thức được sự ngắn ngủi của cuộc đời thế nên đối với những vẻ đẹp tuyệt vời của thiên nhiên như ánh trăng, cũng là người bạn thân thiết của mình Hàn Mặc Tử luôn có một khao khát hội ngộ vội vã với tri kỷ.
Nêu cảm nhận chung.
Hàn Mặc Tử là một nhà thơ nổi tiếng được mệnh danh là một trong ba đỉnh cao của phong trào thơ Mới giai đoạn năm 1932-1941 cùng với Xuân Diệu và Nguyễn Bính. Đây thôn Vĩ Dạ không chỉ là bài thơ xuất sắc nhất trong sự nghiệp thơ ca của Hàn Mặc Tử mà còn là một trong những bài thơ xuất sắc, nổi bật nhất của phong trào thơ Mới, đồng thời cũng giữ vị trí là bài thơ nổi bật, đỉnh cao của dòng thơ lãng mạn Việt Nam hiện đại. Trong bài thơ người ta thấy hiện lên một bức tranh quê xứ Huế tươi đẹp, nhưng đượm buồn, thông qua đó bộc lộ tấm lòng yêu đời, rất mực tha thiết với thiên nhiên, với tình yêu của người thi sĩ có số phận ngắn ngủi, bất hạnh.
Hàn Mặc Tử (1912-1940), tên thật là Nguyễn Trọng Trí, quê gốc ở Quảng Bình, nổi tiếng là thần đồng thơ từ những năm 15, 16 tuổi. Diện mạo thơ của Hàn Mặc Tử luôn gắn liền với mấy chữ điên cuồng, bí ẩn và phức tạp, phong cách thơ chủ đạo theo khuynh hướng siêu thực, tượng trưng của phương Tây. Các tác phẩm tiêu biểu phải kể đến như các tập thơ Gái quê, Thơ Điên, Duyên kỳ ngộ,... Đây thôn Vĩ Dạ (1938) là bài thơ nằm trong tập Thơ Điên (sau được đổi tên thành Đau thương). Bài thơ ra đời trong một hoàn cảnh khá đặc biệt, đó là khi Hàn Mặc Tử còn làm việc tại sở Đạc điền tại Quy Nhơn, thì có quen và yêu cô gái tên Hoàng Thị Kim Cúc, quê ở thôn Vĩ, Huế. Sau nhà thơ chuyển vào Nam làm báo, bị bệnh phong, rồi quay lại Quy Nhơn thì hay tin Kim Cúc đã trở về quê cùng gia đình. Tuy có thư từ qua lại, nhưng mối tình của nhà thơ xem như đã rơi vào bế tắc. Trong một lần, Hàn Mặc Tử nhận được tấm bưu thiếp của Kim Cúc, bên trên in hình người chèo đò trên sông Hương, và có mấy lời thăm hỏi. Điều đó đã trở thành cảm hứng để Hàn Mặc Tử viết Đây thôn Vĩ Dạ, khắc họa vẻ đẹp của thôn Vĩ qua hai khoảnh khắc là bình minh và đêm trăng, từ đó bộc lộ tình yêu đối với một miền quê của đất nước, đối với thôn Vĩ hiền hòa, đối với con người xứ Huế, đồng thời cũng bộc lộ khát khao hòa nhập với cuộc đời, hướng về cuộc đời bằng một tình yêu sâu thẳm.
Bức tranh thiên nhiên xứ Huế trong bài thơ được Hàn Mặc Tử xây dựng bằng những hình ảnh vô cùng trong trẻo, tinh khiết và thơ mộng. Mà ở trong khổ thơ đầu đó là một bức tranh tràn đầy sức sống.
"Sao anh không về chơi thôn Vĩ?
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.
Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
Lá trúc che ngang mặt chữ điền."
Câu hỏi "Sao anh không về chơi thôn Vĩ?" là một câu hỏi tu từ gợi sắc thái chào mời, trách cứ rất nhẹ nhàng, dịu ngọt, do chính nhà thơ tự phân thân để hỏi chính bản thân mình. Bộc lộ khát khao, niềm ao ước thầm kín của tác giả đó là được sống như một người bình thường khỏe mạnh, có thể dễ dàng đi đây đó rong chơi, mà tiêu biểu nhất chính là "về chơi thôn Vĩ" nơi có người con gái tên Kim Cúc, nơi xinh đẹp, dịu hiền. Tuy nhiên, đối với Hàn Mặc Tử, một người đang sống trong "lãnh cung" của cuộc đời, bị cách ly khỏi xã hội bởi vì mắc căn bệnh phong thì hai từ "về chơi" nó lại trở nên thật khó khăn, thật đau đớn. Và "thôn Vĩ" ở đây trong thơ Mặc Tử, không chỉ là một thôn Vĩ xứ Huế, mà nó chính là hình ảnh cho sự tự do, cho cuộc đời tươi đẹp. Cũng từ câu hỏi xa xăm ấy đã trở thành cảm hứng, khơi gợi cho tác giả, cũng như dẫn độc giả về những hình ảnh đẹp đẽ, trong trẻo của thôn Vĩ trong ánh bình minh.
Bức tranh thôn Vĩ được hiện lên trong buổi sáng bình minh với những gam màu rất đẹp, rất thanh khiết. Từ xa xa, hiện lên trong tầm mắt hoài niệm của tác giả chính là hàng cau cao cao, một hình ảnh đặc trưng của thôn Vĩ, cũng như của xứ Huế hiền hòa. Hàn Mặc Tử không chú trọng việc tả hàng cau, tả ánh nắng mà tập trung vào nói lên những ấn tượng của mình về xứ Huế với "nắng hàng cau nắng mới lên", điều đó khiến độc giả dễ dàng liên tưởng đến hình ảnh những hàng cau xanh tốt, thẳng tắp, cao vượt hẳn lên, vươn mình đón lấy những tia nắng đầu tiên, những tia nắng nhàn nhạt, ấm áp. Sự kết hợp giữa màu xanh của hàng cau và màu vàng rực rỡ của nắng sớm đã tạo nên một bức tranh thật hài hòa, êm dịu, vừa trong trẻo vừa thơ mộng, như làm bừng lên cả một khung trời ký ức, và người nghệ sĩ từ đó cũng trở nên vui vẻ, lạc quan hơn. Sự hồi tưởng của tác giả dĩ nhiên không chỉ nằm gọn ở những ấn tượng về hàng cau xanh, mà còn là ký ức về những khu vườn xanh mướt, những vườn tre, vườn trúc như Hoàng Phủ Ngọc Tường đã nói khi viết về Huế. Có thể thấy rằng, trong hồi ức của mình Hàn Mặc Tử đã nhớ về Huế bằng những nét phác họa từ xa tới trong cảnh "nắng hàng cau", và lại gần hơn, trực tiếp hơn trong cảnh "Vườn ai mướt quá xanh như ngọc". Cấu trúc vườn - nhà đặc trưng của xứ Huế đã tạo nên một nét thần thái rất riêng cho thôn Vĩ, sự xinh xắn, thẩm mỹ vẹn toàn, cây cối bao bọc bốn bên, kết hợp với ngôi nhà nhỏ xinh trông "giống như một bài thơ tứ tuyệt" - trích lời Xuân Diệu. Chính điều đó đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng Hàn Mặc Tử, về những khu vườn được chủ nhân chăm chút, tỉa tót từng ngày, xinh đẹp và tràn ngập tình cảm. Mà tác giả đã tinh tế dùng một chữ "mướt" để gợi ra cái vẻ xanh tươi, mỡ màng, đầy sức sống, cái sự trong trẻo, thanh khiết, láng bóng hiện lên trên bề mặt của từng chiếc lá, phản chiếu cả ánh mặt trời, khiến người ta không kiềm lòng được chỉ muốn chạm vào. Không chỉ vậy ý thơ "vườn ai mướt quá", còn bộc lộ tấm lòng xúc động, cảm thán của Hàn Mặc Tử trước khung cảnh vườn tược nên thơ. Phép so sánh màu xanh của vườn cây "xanh như ngọc", là một biện pháp có sức gợi lớn, vừa gợi ra hình ảnh màu nắng bình minh chiếu trên từng chiếc lá, khiến chúng có một màu xanh trong suốt, sạch sẽ cũng thể hiện sự mỡ màng, tươi trẻ tràn đầy sức sống. Không chỉ vậy "ngọc" còn thể hiện niềm yêu, niềm trân quý của tác giả với bức tranh thôn Vĩ. Có thể nói rằng phải có một tình yêu thiết tha, sâu đậm như nào với thôn Vĩ, thì Hàn Mặc Tử mới có thể lưu giữ ký ức, cũng như tái hiện được một khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp và xuất thần đến thế. Đến câu thơ cuối cùng "Lá trúc che ngang mặt chữ điền" hình ảnh con người xuất hiện từ trong thiên nhiên một cách nhẹ nhàng, khuôn mặt ẩn hiện sau "lá trúc", thể hiện đúng với cá tính của người Huế lặng lẽ, dịu dàng và kín đáo. Khuôn mặt chữ điền, không phải chỉ để nói đến khuôn mặt phúc hậu của riêng một người, mà ở đây Hàn Mặc Tử muốn nói đến tất cả người con của Huế, họ đều có chung một tính cách hiền hậu, ngay thẳng, cương trực. Như vậy sự xuất hiện của con người trong câu thơ cuối càng làm nổi bật lên vẻ đẹp của Huế, thiên nhiên thơ mộng, trong trẻo, hiền hòa, con người phúc hậu, cả hai đã làm nên một bức tranh kín đáo, dịu dàng đặc trưng.
Bên cạnh bức tranh thiên nhiên buổi bình minh Hàn Mặc Tử cũng có những ký ức sâu sắc về cảnh Huế những đêm trăng thơ mộng, trữ tình bên dòng Hương giang nổi tiếng. Tuy nhiên đến khổ thơ này người ta có thể dễ dàng nhận ra sự chuyển đổi cảm xúc cùng với chuyển đổi cảnh vật từ sáng sang tối, cũng như từ sự vui vẻ, hy vọng, tươi tắn sang sự hoang mang, lo lắng và buồn rầu của thi sĩ.
"Gió theo lối gió, mây đường mây,
Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay...
Thuyền ai đậu bến sông trăng đó,
Có chở trăng về kịp tối nay?"
Có thể thấy rằng ở bức tranh về đêm trăng, trong ký ức của Hàn Mặc Tử dòng sông Hương vẫn hiện lên với những nét đẹp đặc trưng sự thơ mộng, với dòng nước trôi lững lờ, hiền hòa, gió nhẹ thổi khiến ven bờ những bông bắp lay động. Đó chính là cái vẻ yên bình, chậm rãi của Huế, nó ăn sâu vào tâm hồn con người, vào cảnh vật, và để lại những ấn tượng sâu sắc với lữ khách mỗi lần ghé thăm. Nhưng ở đây chúng ta có thể nhận rõ rằng mỗi một cảnh vật ngoài sự lãng mạn, thi vị thì đầy chất chứa rất nhiều tâm trạng của người thi sĩ. Từ câu "Gió theo lối gió, mây đường mây", rõ ràng diễn tả sự chảy trôi của mây trời, thế nhưng xưa nay gió vẫn cuốn mây theo, song hành, còn trong thơ Hàn Mặc Tử, thì mây với gió lại đi ngược chiều nhau, mỗi thứ một ngả. Điều đó gợi ra sự trống trải của thiên nhiên, sự hoang mang, trống rỗng trong chính tâm hồn thi sĩ. Mà đi xa hơn nữa đấy chính là những dự cảm, nói đúng hơn là nỗi buồn của Hàn Mặc Tử về sự chia ly, xa cách với cuộc đời, hay với cả tình yêu với Kim Cúc. "Dòng nước buồn thiu, hoa bắp lay", gợi tả một không gian yên tĩnh, vắng lặng và lạnh lẽo bên bờ sông, cũng diễn tả tâm hồn buồn rã, u hoài, cô đơn của tác giả trước một không gian rộng lớn, khi mà sự thơ mộng, trữ tình cũng không thể khỏa lấp đi những nỗi đau đớn, bất hạnh của số phận.
Tuy nhiên nhanh chóng vượt qua cái nỗi buồn lòng, sự cô đơn, Hàn Mặc Tử đã chú ý đến ánh trăng, một thi liệu rất quen thuộc trong thơ ông, để tìm lại tình yêu với con người và thiên nhiên xứ Huế. Lúc này đây trong tầm mắt, trong ký ức của thi sĩ, sông Hương không chỉ lạnh lẽo, cô đơn với mỗi hoa bắp, mà nó đã có sự xuất hiện của con người, của thuyền neo đậu. Đặc biệt là điểm nhấn "sông trăng" đã cho chúng ta những liên tưởng về một con sông phẳng lặng, ánh trăng dát vàng cả mặt sông, tạo nên khung cảnh lung linh, thơ mộng, huyền ảo. Con thuyền thực tại đã trở thành một con thuyền kỳ diệu, có thể chở được cả ánh trăng về cho Hàn Mặc Tử. Và ở câu kết đoạn "Có chở trăng về kịp tối nay?", đó chính là tâm trạng của tác giả, có lẽ rằng ông ý thức được sự ngắn ngủi của cuộc đời thế nên đối với những vẻ đẹp tuyệt vời của thiên nhiên như ánh trăng, cũng là người bạn thân thiết của mình Hàn Mặc Tử luôn có một khao khát hội ngộ vội vã với tri kỷ. Có lẽ để tâm sự những điều mà trăng có thể hiểu thấu chăng?
Như vậy thông qua hai bức tranh quê lúc bình minh và đêm trăng chúng ta thấy được những vẻ đẹp rất thơ mộng, trữ tình và trong trẻo của xứ Huế, thông qua đó cũng nhận ra những nét đẹp trong tâm hồn của một người thi sĩ bất hạnh. Đó là tấm lòng yêu thiên nhiên, khao khát những vẻ đẹp thanh khiết, dịu dàng, khát khao được hòa nhập với cuộc đời, được hạnh phúc trong tình yêu. Dẫu rằng bản thân Hàn Mặc Tử đang ở lúc tuyệt vọng nhất, đớn đau nhất với tình yêu với cuộc sống, thì tấm lòng người vẫn ngời sáng lên niềm tin và hy vọng thuần khiết, thiêng liêng.
----------------------HẾT--------------------------
Trên đây chúng tôi đã cùng các em Phân tích bức tranh quê và tấm lòng yêu đời của Hàn Mặc Tử trong Đây thôn Vĩ Dạ, để khám phá vẻ đẹp trong trẻo của thiên nhiên thôn Vĩ và tâm trạng của thi sĩ được bộc lộ trong bài thơ, các em có thể tham khảo thêm: Bình giảng bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ, Phân tích khung cảnh thôn Vĩ trong Đây thôn Vĩ Dạ, Cảm nhận bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ, Phân tích bức tranh thiên nhiên trong bài Đây thôn Vĩ Dạ