1.1. Tác giả An-phông-xơ Đô-đê
- An-phông-xơ Đô-đê (1840 - 1897) là một nhà văn Pháp và là tác giả nhiều tập truyện ngắn nổi tiếng.
- Một số tác phẩm tiêu biểu: "Những người đàn bà đang yêu" (1858), "Thằng nhóc" (1868), "Thiện xạ Tartarin" (1872),...
1.2. Tác phẩm "Buổi học cuối cùng"
- Bối cảnh: Kết thúc chiến tranh Pháp - Phổ (1870 - 1871), nước Pháp thua trận, hai vùng An-dát và Lo-ren của Pháp bị nhập vào nước Phổ. Các trường học thuộc hai vùng này bị bắt bỏ tiếng Pháp chuyển sang học tiếng Đức.
- Truyện nói lên lòng yêu nước, yêu ngôn ngữ dân tộc, yêu việc dạy học của một người trí thức Pháp là thầy Ha-men.
2.1. Trước khi đọc
1. Chú ý người kể chuyện ngôi thứ nhất và tác dụng của ngôi kể này.
- Câu chuyện kể theo ngôi thứ nhất, người kể chuyện xưng "tôi"
- Tác dụng của ngôi kể: Đoạn trích sử dụng ngôi kể thứ nhất khiến cho nhân vật bộc lộ thái độ, cảm xúc suy nghĩ một cách trực tiếp hơn về câu chuyện.
2. Từ sự khác thường của buổi học, dự đoán về sự kiện xảy ra.
- Sự khác thường:
+ Không gian lớp học yên tĩnh khác mọi ngày.
+ Sự dịu dàng của thầy Ha-men khi Phrăng đi học muộn.
+ Trang phục của thầy Ha-men trang trọng hơn mọi ngày,
+ Sự xuất hiện và thái độ khác thường của dân làng.
=> Dự đoán: Sẽ xảy ra sự kiện đặc biệt trong buổi học.
3. Chú ý không khí lớp học; cách ăn mặc và thái độ khác thường của thầy Ha-men.
- Không khí lớp học bình lặng, yên tĩnh "mọi sự đều bình lặng y như một buổi sáng chủ nhật".
- Thái độ của thầy Ha-men dịu dàng, kiên nhẫn, không giận dữ với Phrăng khi cậu bé đến lớp muộn "Thầy Ha-men nhìn tôi chẳng giận dữ và bảo tôi thật dịu dàng: - Phrăng, vào chỗ nhanh lên con; lớp sắp bắt đầu học mà vắng con".
- Trang phục thầy Ha-men trang trọng khác hẳn mọi ngày: "Chỉ đến lúc ấy, đã hơi hoàn hồn, tôi mới nhận ra thầy giáo chúng tôi mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu mà thầy chỉ dùng vào những hôm có thanh tra hoặc phát phần thưởng".
4. Chú ý sự đối lập trong cảm nhận của Phrăng về những cuốn sách.
Cậu bé cảm thấy đau lòng khi phải rời xa những cuốn sách mà trước giờ cậu vẫn cảm thấy chán ngán: "Những cuốn sách vừa nãy tôi cảm thấy chán ngán đến thế, mang nặng đến thế, quyển ngữ pháp, quyển thánh sử của tôi giờ đây dường như những người bạn cố tri mà tôi rất đau lòng phải giã từ".
5. Tại sao thầy Ha-men lại nói: "... con bị trừng phạt thế là đủ rồi..."?
Thầy Ha-men nói "... con bị trừng phạt thế là đủ rồi..." bởi vì một đứa trẻ không đọc và viết được tiếng mẹ đẻ là sự trừng phạt quá lớn.
6. Em có suy nghĩ gì về dòng chữ in đậm "khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù".
Câu nói "khi một dân tộc rơi vào vòng nô lệ, chừng nào họ vẫn giữ vững tiếng nói của mình thì chẳng khác gì nắm được chìa khóa chốn lao tù" đem lại cho em những suy nghĩ sâu sắc về tầm quan trọng và sức mạnh to lớn, thiêng liêng của ngôn ngữ dân tộc. Tiếng nói của dân tộc là thứ vô cùng lâu đời và quý báu của dân tộc, được sáng tạo và vun đắp qua hàng ngàn năm. Ngôn ngữ là tiếng nói riêng, thể hiện văn hóa, bản sắc dân tộc. Giữ vững tiếng nói có nghĩa là giữ được văn hóa dân tộc, chứng tỏ dân tộc đó vẫn còn tồn tại.
7. Cậu bé Phrăng băn khoăn điều gì về những con chim bồ câu trên mái trường?
- Băn khoăn của cậu bé Phrăng về những con chim bồ câu trên mái trường: "Liệu người ta có bắt cả chúng nó cũng phải hót bằng tiếng Đức không nhỉ?" gợi liên tưởng về hình ảnh phát xít Đức độc tài, đàn áp cuộc sống người dân. Đó là nỗi ám ảnh của những đứa trẻ nói riêng và dân tộc Pháp nói chung.
- Thể hiện tình yêu tiếng nói dân tộc, tình yêu tổ quốc của cậu bé Phrăng.
8. Chú ý hình dáng, vẻ mặt của thầy Ha-men khi viết dòng chữ cuối cùng ở phần (5).
- Hình dáng: Đứng trên bục, cầm hòn phấn và dằn mạnh hết sức, đứng đầu dựa vào tường, không nói mà chỉ đưa tay ra hiệu. "Thầy Ha-men đứng dậy trên bục", "cầm một hòn phấn và dằn mạnh hết sức", "Rồi thầy đứng đó, đầu dựa vào tường, và chẳng nói, giơ tay ra hiệu cho chúng tôi".
- Vẻ mặt: tái nhợt "người tái nhợt".
2.2. Sau khi đọc
1. Em hiểu thế nào về nhan đề "Buổi học cuối cùng". Người kể lại câu chuyện là ai? Chỉ ra tác dụng của ngôi kể này.
- Nhan đề truyện ngắn chỉ buổi học cuối cùng môn tiếng Pháp ở vùng An-dát bị quân Phổ chiếm đóng. Qua đó, tác giả ngợi ca tình yêu tiếng nói, tổ quốc của người dân Pháp, đồng thời, gợi ra thái độ đúng đắn đối với ngôn ngữ dân tộc - tài sản quý báu và thiêng liêng.
- Người kể lại câu chuyện là cậu bé Phrăng.
- Tác dụng của ngôi kể: Đoạn trích sử dụng ngôi kể thứ nhất khiến cho nhân vật bộc lộ thái độ, cảm xúc suy nghĩ một cách trực tiếp về câu chuyện.
2. Đặc điểm tính cách nhân vật thầy Ha-men được nhà văn khắc họa từ những phương diện nào? Hãy nêu ra một số biểu hiện cụ thể trong văn bản.
Đặc điểm tính cách của nhân vật thầy Ha-men được nhà văn khắc họa từ những phương diện:
- Cách ăn mặc: Trang trọng, lịch sự khác với thường ngày "Chỉ đến lúc ấy, đã hơi hoàn hồn, tôi mới nhận ra thầy giáo chúng tôi mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu mà thầy chỉ dùng vào những hôm có thanh tra hoặc phát phần thưởng".
- Thái độ với học sinh: Thay vì giận dữ như mọi ngày thì thầy lại thật dịu dàng "Thầy Ha-men nhìn tôi chẳng giận dữ và bảo tôi thật dịu dàng", "Thầy Ha-men đã bước lên bục, rồi vẫn với giọng dịu dàng và trang trọng như lúc tôi mới vào, thầy nói với chúng tôi".
- Lời nói: "Phrăng ạ, thầy sẽ không mắng con đâu, con bị trừng phạt thế là đủ rồi... con thấy đó", "Các con ơi, đây là lần cuối cùng thầy dạy các con. Lệnh từ Béc-lin là từ nay chỉ dạy tiếng Đức ở các vùng An-dát và Lo-ren... Thầy giáo mới ngày mai sẽ đến. Hôm nay là bài học Pháp văn cuối cùng của các con. Thầy mong các con hết sức chú ý",...
- Hành động:
+ Cầm sách đọc "Thầy cầm một quyển ngữ pháp và đọc bài học cho chúng tôi".
+ Chuẩn bị tờ mẫu "Thầy Ha-men đã chuẩn bị cho ngày hôm đó những tờ mẫu mới tinh, trên có viết bằng chữ rông thật đẹp: Pháp, An-dát, Pháp, An-dát".
+ Nhìn những đồ vật xung quanh lớp học đã gắn bó với thầy "Chốc chốc, ngước mắt khỏi trang giấy, tôi thấy thầy Ha-men đứng lặng im trên bục và đăm đăm nhìn những đồ vật quanh mình như muốn mang theo trong ánh mắt toàn bộ ngôi trường nhỏ bé của thầy...".
+ Cầm phấn viết lên bảng "NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!" rồi sau đó thầy đứng dựa vào tường và ra hiệu cho chúng tôi "Kết thúc rồi... đi đi thôi!".
- Tâm trạng: nghẹn ngào khi buổi học kết thúc: "Nhưng cái đó khiến thầy nghẹn ngào không nói được hết câu".
=> Thầy Ha-men là người có lòng yêu nước, yêu ngôn ngữ dân tộc sâu sắc, thầy mong muốn được dạy tiếng Pháp - ngôn ngữ dân tộc cho trẻ em.
3. Phân tích một số chi tiết cụ thể (trong suy nghĩ, cách nhìn nhận về thầy Ha-men và thái độ đối với việc học tiếng Pháp) để làm rõ diễn biến tâm trạng của nhân vật "tôi" trong "buổi học cuối cùng".
* Suy nghĩ:
- Thoáng nghĩ là trốn học và rong chơi ngoài đồng nội.
- Cảm thấy xấu hổ khi đi vào lớp vì lớp học rất yên tĩnh "Phải mở cửa đi vào giữa sự lặng ngắt đó, các bạn tưởng tượng xem tôi đỏ mặt tía tai và sợ đến chừng nào!"
- Những cuốn sách vừa nãy còn chán ngán dường như trở thành người bạn cố tri.
- Cảm thấy lúng túng, rầu rĩ khi không đọc được bài "Đến lượt tôi đọc bài. Giá mà tôi đọc được trót lọt cái quy tắc về phân từ hay ho ấy, đọc thật to, thật dõng dạc, không phạm một lỗi nào thì dù có phải đánh đổi gì cũng cam".
- Cảm thấy hình ảnh thầy Ha-men trên bục giảng rất lớn lao "Chưa bao giờ tôi cảm thấy thầy lớn lao đến thế".
=> Diễn biến tâm trạng nhân vật "tôi" có sự biến đổi rõ nét trong suy nghĩ, từ việc muốn trốn học để rong chơi, xấu hổ khi vào lớp muộn rồi cảm thấy ân hận khi không đọc được tiếng Pháp và không được học tiếng Pháp nữa. Qua đó ta thấy được Phrăng là một cậu bé có tình yêu đất nước sâu sắc.
* Cách nhìn nhận về thầy Ha-men:
- Về thái độ của thầy: Phrăng nghĩ rằng hôm nay thầy Ha-men dịu dàng hơn "Thầy Ha-men nhìn tôi chẳng giận dữ và bảo tôi thật dịu dàng".
- Cảm thấy cách ăn mặc của thầy trang trọng "mặc chiếc áo rơ-đanh-gốt màu xanh lục, diềm lá sen gấp nếp mịn và đội cái mũ tròn bằng lụa đen thêu mà thầy chỉ dùng vào những hôm có thanh tra và phát phần thưởng".
- Cảm nhận bài giảng của thầy dễ hiểu và chăm chú nghe "Tôi kinh ngạc thấy sao mình hiểu đến thế. Tất cả những điều thầy nói tôi thấy thật dễ dàng, dễ dàng"
- Cảm thấy đau lòng khi không được gặp thầy Ha-men và cảm thấy tội nghiệp cho thầy: "Cứ nghĩ thầy sắp ra đi và tôi đau lòng phải giã từ", "Tội nghiệp thầy!"
=> Tâm trạng của Phrăng khi nhìn nhận về thầy Ha-men có sự biến đổi rõ nét, từ việc sợ bị thầy mắng vì đi học muộn, vì không học được bài thành sự yêu mến, kính trọng người thầy tâm huyết.
* Thái độ đối với việc học tiếng Pháp:
- Trước buổi học: Có ý định trốn đi chơi "Tôi thoáng nghĩ hay là trốn học và rong chơi ngoài đồng nội".
- Khi nghe thấy thầy Ha-men nói đây là buổi học cuối cùng:
+ Cảm thấy vô cùng bất ngờ, ngạc nhiên "Mấy lời đó làm tôi choáng váng".
+ Cảm thấy hối lỗi vì bản thân đã không học nghiêm chỉnh "Mà tôi thì mới biết viết tập toạng! Vậy là sẽ chẳng bao giờ được học nữa ư, phải dừng ở đó ư!... Giờ đây, tôi tự giận mình biết mấy vì thời gian bỏ phí, về những buổi học đi bắt tổ chim hoặc trượt trên hồ".
+ Cảm thấy đau lòng khi phải rời xa những cuốn sách: "Những cuốn sách vừa nãy tôi cảm thấy chán ngán đến thế, mang nặng đến thế, quyển ngữ pháp, quyển thánh sử của tôi giờ đây dường như những người bạn cố tri mà tôi rất đau lòng phải giã từ".
+ Trong giờ học ngữ pháp, Phrăng cảm thấy kinh ngạc sao mình lại hiểu nhanh đến thế: "Tôi kinh ngạc thấy sao mình hiểu đến thế. Tất cả những điều thầy nói tôi thấy thật dễ dàng, dễ dàng".
=> Tâm trạng của Phrăng đã có sự biến đổi sâu sắc. Cậu bé hiểu được ý nghĩa thiêng liêng của việc học tập tiếng Pháp khi đã không còn cơ hội tiếp tục học tập tiếng Pháp tại trường nữa.
4. Đọc phần (5) của văn bản "Buổi học cuối cùng", liệt kê các chi tiết miêu tả thầy Ha-men (về hành động, ngôn ngữ, ngoại hình). Các chi tiết này đã giúp tác giả khắc họa được điều gì về thầy Ha-men?
- Hành động: "Đứng dậy trên bục", "cầm một hòn phấn và dằn mạnh hết sức, thầy cố viết thật to: NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM!", "dựa đầu vào tường", "chẳng nói", "chỉ giơ tay ra hiệu".
- Ngôn ngữ: Nghẹn ngào không nói được hết câu "Các bạn", "hỡi các bạn, tôi...tôi", "Kết thúc rồi... đi đi thôi!".
- Ngoại hình: "người tái nhợt".
=> Chi tiết này giúp tác giả khắc họa thầy Ha-men là người yêu tổ quốc, trân trọng ngôn ngữ dân tộc, thầy đau đớn và xót xa khi đất nước bị xâm lăng và thầy không được dạy tiếng Pháp cho người dân vùng An-dát nữa.
5. Câu chuyện đã gợi lên trong em những suy nghĩ và tình cảm như thế nào? Em rút ra bài học gì cho bản thân sau khi học xong truyện?
"Buổi học cuối cùng" là một câu chuyện tự nhiên, chân thực, mang ý nghĩa sâu xa, góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước cho người đọc, gợi lên trong em những suy nghĩ và tình cảm sâu sắc. Thông qua câu chuyện, em cảm nhận được nỗi đau xót khi đất nước bị xâm lược và tầm quan trọng của ngôn ngữ dân tộc, ngôn ngữ dân tộc thiêng liêng chính là chìa khóa để giành lại độc lập nơi chốn lao tù.
=> Chúng ta phải gìn giữ, quý trọng ngôn ngữ dân tộc và phát triển cho ngôn ngữ dân tộc ngày càng giàu đẹp và phong phú hơn.
6. Trong truyện "Buổi học cuối cùng", em thích nhất nhân vật hoặc chi tiết, hình ảnh nào? Hãy viết một đoạn văn (khoảng 6 - 8 dòng) giải thích lí do vì sao em thích.
Trong truyện "Buổi học cuối cùng" em ấn tượng nhất với nhân vật thầy Ha-men. Thầy Ha-men là người có lòng nước, có sự trân trọng với ngôn ngữ dân tộc và là người thầy hết lòng vì học trò. Ở buổi học cuối cùng, thấy đã mặc trang phục thật đẹp, trang phục mà chỉ có những hôm thanh tra, khen thưởng thầy mới mặc. Thầy nhẹ nhàng mời học trò vào lớp, kiên nhẫn giảng bài, chuẩn bị tờ mẫu trắng tinh viết bằng chữ rông thật đẹp. Thầy nghẹn ngào và đau buồn khi không còn được dạy tiếng Pháp nữa, đối với thầy, nước Pháp luôn trong tim "NƯỚC PHÁP MUÔN NĂM".
Lòng yêu nước mãnh liệt đã được biểu hiện một cách chân thực, sinh động thông qua nhân vật thầy Ha-men. Hi vọng qua bài soạn, các em sẽ nhận ra được tầm quan trọng của ngôn ngữ dân tộc, từ đó cố gắng gìn giữ và phát huy vẻ đẹp trong sáng của tiếng Việt.
Các em xem, thêm các bài soạn văn mẫu lớp 7 khác để có thể chuẩn bị bài tốt nhất:
- Soạn bài Thực hành tiếng Việt bài 1, Ngữ văn lớp 7, Cánh Diều
- Soạn bài Dọc đường xứ Nghệ (Sơn Tùng), Ngữ văn lớp 7, Cánh Diều, Thực hành đọc hiểu