1. Phần mở đầu:
- Nêu vấn đề (đề tài) được lựa chọn để nghiên cứu.
- Lý do, mục đích và phương pháp nghiên cứu.
Gợi ý:
+ Lý do, mục đích chọn đề tài: Nghiên cứu về đặc điểm hình thức thơ Đường luật qua một số bài thơ trung đại đã học tạo tiền đề cho việc tìm hiểu sự cách tân trong thơ Nôm Đường luật Việt Nam sau này.
+ Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp phân tích lịch sử, phương pháp so sánh, thống kê,...
2. Phần nội dung: Lần lượt trình bày các kết quả nghiên cứu về đề tài đã chọn.
Gợi ý:
- Giới thiệu các bài thơ Đường luật đã học và cách phân biệt.
- Phân tích bố cục chung của các thể thơ: thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt,...
- Giới thiệu và nêu tác dụng của: cách gieo vần, đối, niêm, luật trong bài thơ Đường luật trong việc thể hiện nội dung (nêu ví dụ).
- Liên hệ: Phân tích sự sáng tạo về hình thức thơ Nôm Đường luật.
3. Phần kết luận:
- Nêu khái quát ý nghĩa, tầm quan trọng của vấn đề đã được trình bày.
- Nêu các đề xuất, khuyến nghị của người nghiên cứu (nếu có).
NGHIÊN CỨU VỀ ĐẶC ĐIỂM HÌNH THỨC THƠ ĐƯỜNG LUẬT QUA MỘT SỐ BÀI THƠ TRUNG ĐẠI ĐÃ HỌC
A. Mở đầu
1. Lý do lựa chọn đề tài
Thơ Đường luật là thể loại xuất hiện từ thời nhà Đường ở Trung Quốc và lan tỏa mạnh mẽ tới nhiều nền văn học như: Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên,... Thể loại này có quy tắc phức tạp và chặt chẽ thể hiện ở: luật, niêm, vần, đối và bố cục. Tìm hiểu đặc điểm hình thức thơ Đường luật là cơ sở giúp ta khám phá sự đổi mới, cách tân của thơ Nôm Đường luật của Việt Nam sau này.
2. Mục đích và phương pháp nghiên cứu
a. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu đặc điểm hình thức thơ Nôm Đường luật tạo tiền đề khám phá sự đổi mới, cách tân của thơ Nôm Đường luật của Việt Nam.
b. Đối tượng nghiên cứu:
+ Những bài thơ Đường luật đã học trong chương trình.
+ Đặc điểm hình thức thơ Đường luật.
c. Phương pháp nghiên cứu
+ Phương pháp phân tích, so sánh.
+ Phương pháp tổng hợp, khái quát.
B. Nội dung nghiên cứu
1. Phân loại các bài thơ Đường luật trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT theo thể loại.
Trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT, những bài thơ Đường luật được đưa vào sách giáo khoa chủ yếu thuộc ba thể thơ: thất ngôn bát cú Đường luật, thất ngôn tứ tuyệt Đường luật, ngũ ngôn tứ tuyệt Đường luật. Chúng ta có thể phân loại các bài thơ Đường luật được học trong nhà trường theo thể thơ như sau:
2. Bố cục bài thơ Đường luật
Tìm hiểu bố cục bài thơ Đường luật sẽ giúp chúng ta tiếp cận gần hơn tới nội dung tác phẩm. Bài nghiên cứu chú trọng phân tích bố cục 3 thể loại thơ Đường luật học trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT: thất ngôn bát cú, thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt.
3. Cách gieo vần
Cách gieo vần trong bài thơ Đường luật được tuân thủ chặt chẽ. Trong bài thơ thất ngôn bát cú, tác giả cần hiệp vần bằng ở tiếng cuối cùng câu 1, 2, 4, 6, 8, ví dụ trong bài thơ "Bạn đến chơi nhà" của Nguyễn Khuyến: Tác giả gieo vần "a" ở cuối các câu 1, 2, 3, 4, 8 lần lượt là: "nhà" - "xa" -"gà" - "hoa" - "ta". Hay trong bài thơ "Qua đèo Ngang" của Bà Huyện Thanh Quanh, nhà thơ cũng gieo vần "a" ở các câu 1, 2, 4, 6, 8 lần lượt là: "tà" - "hoa" - "nhà" - "gia" - "ta".
Đối với thể thất ngôn tứ tuyệt (thể tuyệt cú), nhà thơ chỉ gieo vần bằng duy nhất ở các câu 1, 2, 4, ví dụ trong bài thơ "Tỏ lòng" của Phạm Ngũ Lão, ta có thể nhận thấy cách gieo vần này: "thu" - "ngưu" - "hầu".
4. Đối
"Đối" trong thơ Đường luật được thể hiện một cách phong phú và đa dạng. Đặc biệt trong bài thơ thất ngôn bát cú Đường luật, hai câu thực và câu luận thường đối nhau. Ngoài đối ý thơ, phép đối còn được thể hiện qua từ ngữ (từ loại), hình ảnh,... Nếu đối giữa hai vế trong một câu người ta gọi là "tiểu đối". Đối giữa các câu thơ với nhau được gọi là "đại đối". Căn cứ vào sự tương phản hay thuận chiều trong vế đối, người ta chia thành hai loại đối chính: đối tương phản và đối tương đồng.
5. Niêm, luật
"Niêm" trong bài thơ thất ngôn bát cú được quy định chặt chẽ: câu 1 niêm với câu 8, câu 2 niêm với câu 3, câu 4 niêm với câu 5 và câu 6 niêm với câu 7. Còn luật là sự đối nhau về bằng - trắc trong một liên. Trong câu thơ, tiếng thứ nhất, thứ ba và thứ năm không quá lưu ý đến bằng trắc. Tiếng hai, bốn, sáu phải đối về mặt âm thanh. Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt và ngũ ngôn tứ tuyệt tuân thủ quy định niêm, luật như thể thất ngôn bát cú.
Ví dụ: Niêm luật trong bài thơ "Bạn đến chơi nhà" - Nguyễn Khuyến:
6. Sự sáng tạo về hình thức thơ Nôm Đường Luật
Tuy chịu ảnh hưởng mạnh mẽ của văn học Trung Hoa trong những năm đất nước bị xâm lược, văn học Việt Nam vẫn luôn có sự kế thừa và sáng tạo riêng biệt. Tiêu biểu có thể kể đến là sự ra đời của thơ Nôm Đường luật. Bằng sự học hỏi, tiếp thu từ thơ Đường luật kết hợp với ngôn ngữ dân tộc, ông cha ta đã sáng tạo ra thể thơ này. Thơ Nôm Đường luật mặc dù vẫn tuân thủ quy định về hình thức của thơ Đường nhưng ở một số bài thơ đã có sự phá cách trong nhịp điệu, hình ảnh, từ ngữ,... Ví dụ như bài thơ "Tự tình" của Hồ Xuân Hương đã có sự phá cách trong việc sử dụng hình ảnh, từ ngữ và hình thức niêm, luật. Một số bài thơ còn chêm xen những câu thơ lục ngôn cạnh những câu thơ thất ngôn.
C. Kết luận
Bài viết bước đầu tìm hiểu đặc điểm hình thức thơ Đường luật qua một số tác phẩm thơ trung đại đã học. Bài nghiên cứu đã trình bày một số vấn đề như: Phân loại các bài thơ Đường luật trong chương trình Ngữ văn THCS và THPT theo thể loại, bố cục bài thơ Đường luật, cách gieo vần, đối, niêm, sự sáng tạo về hình thức thơ Nôm Đường luật. Qua đó, người đọc sẽ có cái nhìn khái quát hơn về thể thơ này, đồng thời, tạo tiền đề khi nghiên cứu thơ Nôm Đường luật cách tân của Việt Nam.
.....................................................HẾT.................................................
Để viết được báo cáo kết quả nghiên cứu về đặc điểm hình thức thơ Đường luật qua một số bài thơ trung đại đã học, các em cần nắm vững lý do chọn đề tài, mục đích, đối tượng nghiên cứu và phương pháp nghiên cứu. Bằng chứng trong bài được đưa ra phải được lựa chọn kĩ càng, hợp lí. Mời các em tham khảo nội dung văn mẫu lớp 10 khác: Nói và nghe: Thuyết trình về một vấn đề xã hội Ngữ văn 10 Cánh Diều; Nói và nghe: Suy nghĩ của em về việc nhận lỗi và đổ lỗi cho người khác;... để chuẩn bị sẵn cho các bài nói và nghe trên lớp.