I. HƯỚNG DẪN ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN
Các em cần đọc kĩ phần Phiên âm, Dịch nghĩa và Dịch thơ để bước đầu cảm nhận bài thơ và nhận dạng thể thơ. Thể thơ cũng như cách gieo vấn của bản dịch thơ là hoàn toàn giống với thể thơ và cách gieo vần của bài Tụng giá hoàn kinh sư.
1. Quan hệ giữa tình và cảnh trong bài thơ
a) Các em có thể nhận xét về động từ ở hai câu đầu trong nguyên tác và trong bản dịch thơ:
- Nguyên tắc chỉ có 1 động từ là nghi (ngỡ là) → chủ thể là con người.
- Bản dịch thơ có thêm 2 động từ: rọi, phủ → chủ thể là ánh trăng và mặt đất.
Chính điều này trong bản dịch thơ đã tạo ra cảm giác hai câu thơ đầu là thuần tuý tả cảnh. Thực ra, ở đây chủ thể vẫn là con người: con người thấy ánh trăng sáng đầu giường mà ngỡ là sương trên mặt đất. Như vậy, ánh trăng dù đẹp đẽ, vẫn chỉ là đối tượng nhận xét, cảm nghĩ của chủ thể. Và trong cái hoạt động thấy (ánh trăng) mà ngỡ là (sương) ấy đã chứa đựng biết bao tình cảm của thi nhân (một thời điểm không ngủ được và một khoảnh khắc suy nghĩ của con người).
b) Hoa câu cuối sở dĩ đem đến cái ấn tượng tả tình là vì ba chữ cuối bài: nhớ cố hương. Thực ra hai câu này không phải là tả tình thuần túy.
Chỉ có ba chữ tả tình trực tiếp: tư cố hương. Còn lại là tả cảnh, tả người: vọng minh nguyệt, cử đầu, để đầu. Cái tài của thị nhân là tả cảnh, tả người sống tình người lại được thể hiện rõ: tình người, tình quê hương đã được nói lên cụ thể và sâu sắc trong hành động ngẩng đầu ngắm trăng sáng rồi lại cúi đầu nhớ quê cũ.
c) Như vậy, có thể kết luận: mối quan hệ giữa cảnh và tình trong bài thơ là mối quan hệ tự nhiên tất yếu, gắn bó khăng khít, đạt đến mức cao và nhuần nhị. Với Tĩnh dạ tứ, nói "xúc cảnh sinh tình" không đủ. Ở đây, tình vừa là nhân, vừa là quả: Nhớ quê, thao thức không ngủ → nhìn trăng; Nhìn trăng → lại càng nhớ quê!
2. Tìm hiểu cách sử dụng phép đối trong bài thơ
a) Phép đối được nhà thơ sử dụng rất chính trong hai câu thơ cuối:
b) Tác dụng của phép đối trong việc biểu hiện tình cảm quê hương của tác giả:
- Phép đối ở đây đã nêu bật ý: Ngắm trăng sáng lại càng nhớ cố hương bởi thấy vầng trăng cũng đơn côi, lạnh lẽo như mình, cho nên đã ngẩng đầu ngắm trăng rồi lại lập tức cúi đầu nhớ quê. "Vọng minh nguyệt", "tự cố hương" thật ra chỉ là sự diễn đạt cụ thể hơn thành ngữ "Vọng nguyệt hoài hương" dùng đã sáo mòn. Sáng tạo của nhà thơ là đã đưa thêm vào hai cụm từ đối nhau, "cử đầu" và đặc biệt là "đê đầu để hình dung cái cách "vọng minh nguyệt" và "tư cố hương" ấy. "Cứ đầu". đối với "để đầu" càng khiến cho cái cúi đầu ở đây là hoạt động hướng nội, trĩu nặng tâm tư và câu thơ cuối càng thêm da diết trong tình nhớ quê sâu thẳm : Cúi đầu nhớ cố hương.
3. Chứng minh tính chất chặt chẽ của bố cục bài thơ
Tính chất chặt chẽ của bố cục bài thơ có được là nhờ tác giả đã sử dụng rất thành công bốn động từ nghi (ngỡ là), cử (ngẩng), đề (cái) và tự (nhớ khiến tứ thơ phát triển thống nhất, và suy tư, cảm xúc được liền mạch trong cả bài thơ. Bốn động từ như bốn cái mốc để liên kết mạch thơ "ngắm trăng nhớ quê” của tác giả. Có thể thấy điều đó trong sơ đồ sau đây:
Nghi (thị sương) → Cử (đầu) - Vọng (minh nguyệt) → Đê (đầu) - Tư (cố hương).
II. LUYỆN TẬP
Các em tự làm bài tập này (có thể trao đổi thêm với bạn để dịch bài thơ).
----------------------HẾT----------------------
Phò giá về kinh là bài học nổi bật trong Bài 5 của chương trình học theo SGK Ngữ Văn 7, học sinh cần Soạn bài Phò giá về kinh, đọc trước nội dung, trả lời câu hỏi trong SGK