1. Mở bài:
- Giới thiệu tác giả, tác phẩm.
- Nêu khái quát cảm nhận chung của bản thân về bài thơ.
2. Thân bài:
a. Phân tích, đánh giá mạch ý tưởng, cảm xúc của nhân vật trữ tình
- Nhan đề bài thơ: "Chiếc lá đầu tiên" tượng trưng cho một tình yêu mới nảy nở, cho những kỉ niệm đầu tiên và đáng nhớ nhất.
- Chủ đề của bài thơ: Tình yêu, kỉ niệm với mái trường.
b. Cảm nhận về nỗi nhớ của nhân vật trữ tình.
*Nỗi nhớ về tuổi ấu thơ:
- Mở đầu bài thơ là chút gì đó tiếc nuối "em thấy không, tất cả đã xa rồi". Nhân vật trữ tình như tiếc nuối về khoảng thời gian đã xa, không thể quay trở lại.
- Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa trong câu "Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ". Thời gian được nhân hóa như con người "thở", "rất khẽ". Từ đó diễn tả thời gian trôi qua rất nhanh , không báo trước.
- "Tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế" gợi sự vận động của thời gian đã qua đi sẽ không bao giờ lấy được lại.
- Những hình ảnh quen thuộc, gắn liền với tuổi học trò thơ mộng, hồn nhiên "hoa súng tím, chùm phượng hồng, tiếng ve"
+ "Hoa súng tím": màu tím của hoa súng mộng mơ.
+ "Chùm phượng hồng yêu dấu ấy rời tay": hoa phượng tượng trưng cho tuổi học trò hồn nhiên nhưng đã qua rồi.
+ "Tiếng ve": âm thanh báo hiệu ngày nghỉ hè đã đến và phải rời xa mái trường, thầy cô, bạn bè.
=> Kỉ niệm tuổi ấu thơ ùa về trong tâm trí của nhân vật trữ tình thật chân thực. Tình yêu đầu tiên của tuổi học trò ấy thật đẹp và thật trong sáng và đáng nhớ.
*Nỗi nhớ về bạn bè và thầy cô năm xưa:
- "Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu": tác giả sử dụng điệp cấu trúc để nhấn mạnh dòng cảm xúc dâng trào như ùa về và không thể diễn tả được hết.
- "Lời hát đầu tiên xin hát về trường cũ": tác giả nhớ về trường cũ với những tình cảm như thuở ban đầu.
- "Một lớp học bâng khuâng, sân trường đêm": diễn tả nỗi nhớ đậm sâu.
- Ở khổ thơ thứ 4, nhân vật trữ tình thay đổi cách xưng hô bằng "ta", "tôi", "anh" nhưng thực chất đó vẫn là nhân vật trữ tình . Việc thay đổi cách xưng hô như vậy giúp cho tác giả dễ bộc lộ cảm xúc của chính mình trong nhiều hoàn cảnh khác nhau.
- Khổ thơ thứ 5: Cảm xúc như mãnh liệt hơn với những nỗi nhớ cụ thể
+ "Mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy" chỉ sự trôi chảy của thời gian từ mùa đông đến mùa hè.
+ "Trên trán thầy, tóc chớ bạc thêm": niềm ước ao của nhân vật trữ tình khi chứng kiến người thầy năm nào đang già đi.
=> Thời gian một đi không trở lại khiến cho tất cả những cảnh vật, con người năm nào chỉ còn là dòng kỉ niệm đẹp.
* Cảm xúc của nhân vật trữ tình về một thời đã qua:
- "Thôi đã hết" như một tiếng thở dài, tiếc nuối cho một thời đã qua.
- Hai câu thơ "Em đã yêu anh, anh đã xa rồi/Cây bàng hẹn hò chia tay vẫy mãi" diễn tả sự chia cách.
- Cuối bài thơ, nhân vật trữ tình bày tỏ niềm thương nhớ, tiếc nuối về một thời đã qua.
c) Đánh giá về giá trị nội dung và nghệ thuật:
*Nội dung:
- Bài thơ là nỗi nhớ chân thành, tha thiết của nhân vật trữ tình về tuổi ấu thơ, về trường lớp cũ.
*Nghệ thuật:
- Ngôn từ giản dị, giàu sức biểu cảm.
- Biện pháp tu từ: nhân hóa, so sánh, điệp từ, điệp cấu trúc.
3. Kết bài:
- Khẳng định giá trị tư tưởng và giá trị thẩm mĩ của bài thơ, ý nghĩa của bài thơ.
Một bài thơ hay không chỉ truyền tải được cảm xúc đến người đọc mà còn khơi gợi cho người đọc các kỉ niệm của chính họ. Nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm đã thể hiện rất thành công điều đó qua "Chiếc lá đầu tiên". Bài thơ mang đến cho độc giả những hình ảnh đẹp về tuổi học trò. Đồng thời khơi gợi ở mỗi người tâm trạng hoài niệm, nhớ thương.
Bài thơ được tác giả sáng tác vào năm 1971 nhưng phải mất khá lâu sau đó mới hoàn thiện. Nhan đề "Chiếc lá đầu tiên" là hình ảnh tượng trưng cho một sự bắt đầu, sự nảy nở, tinh khiết nhất. Những gì "đầu tiên" cũng sẽ để lại cho con người kỉ niệm đẹp nhất, khó quên nhất.
Mở đầu bài thơ là chút gì đó hối tiếc "em thấy không, tất cả đã xa rồi". Nhân vật trữ tình tiếc nuối về khoảng thời gian đã xa, không thể quay trở lại. Tác giả sử dụng biện pháp tu từ nhân hóa trong câu "Trong tiếng thở của thời gian rất khẽ". Thời gian được nhân hóa như con người "thở", "rất khẽ", gợi cho ta liên tưởng đến sự trôi chảy nhẹ nhàng không báo trước. Hơn nữa, câu thơ "Tuổi thơ kia ra đi cao ngạo thế" đã nhấn mạnh vào sự vận động của thời gian đã qua đi sẽ không bao giờ lấy được lại. Đọc những dòng thơ tiếp theo, ta bắt gặp "hoa súng tím, chùm phượng hồng, tiếng ve". Đó là những hình ảnh và âm thanh quen thuộc, gần gũi gắn liền với tuổi ấu thơ. Đó còn là phút giây rung động đầu đời "Có lẽ một người cũng bắt đầu yêu".Tất cả kỉ niệm như ùa về trong tâm trí của con người.
Trong lòng thi nhân còn tràn ngập nỗi nhớ về bạn bè và thầy cô năm xưa. Biện pháp điệp cấu trúc "Muốn nói bao nhiêu, muốn khóc bao nhiêu" đã nhấn mạnh vào dòng cảm xúc đang dâng trào và không thể diễn tả hết bằng lời. Sở dĩ, con người muốn nói, muốn khóc nhiều như vậy bởi lẽ tình cảm dành cho trường cũ là vô cùng lớn và chân thành. Câu thơ "Một lớp học bâng khuâng, sân trường đêm" đã góp phần nhấn mạnh nỗi nhớ đậm sâu của chủ thể trữ tình với trường lớp. Ở khổ thơ thứ 4, tác giả thay đổi cách xưng hô bằng "ta, tôi, anh". Thực chất, ba từ ngữ xưng hô này đều chỉ nhân vật trữ tình. Điều này đã góp phần bộc lộ tình cảm của con người trong nhiều hoàn cảnh khác nhau. Mở đầu khổ thơ thứ năm, tác giả lại sử dụng điệp cấu trúc "Những chuyện năm nao, những chuyện năm nào" kết hợp với điệp ngữ "cứ xúc động, cứ xôn xao biết mấy" để nhấn mạnh cảm xúc da diết, dâng trào trong lòng nhân vật trữ tình. Hình ảnh "Mùa hoa mơ rồi đến mùa phượng cháy" đã mở ra sự chảy trôi của thời gian từ mùa đông sang đến mùa hè. Thời gian qua nhanh lấy đi tuổi xuân mỗi người. Vì vậy, tác giả ước ao"Trên trán thầy, tóc chớ bạc thêm" người thầy đã già đi theo năm tháng.
Khổ thơ cuối bài là tiếng thở dài đầy xót xa tiếc nuối cho một thời đã qua "thôi đã hết". Có lẽ, tất cả chỉ là kỉ niệm mà thi nhân có thể giữ trong lòng. Hai câu thơ "Em đã yêu anh, anh đã xa rồi/Cây bàng hẹn hò chia tay vẫy mãi" đã diễn tả chân thực sự chia cách, lìa xa. Giờ đây, mọi thứ đã xa tầm với và không thể quay trở lại được nữa.
Hình ảnh thơ giàu sức gợi hình, gợi cảm kết hợp với rất nhiều biện pháp tu từ độc đáo đã góp phần bộc lộ nỗi nhớ chân thành, tha thiết về tuổi ấu thơ, về trường cũ của tác giả. Đồng thời, khơi gợi cho người đọc những kỉ niệm tươi đẹp, hồn nhiên thuở học trò.
Đọc bài thơ "Chiếc lá đầu tiên", ta dễ dàng cả được tâm hồn lãng mạn, giàu tình cảm, tinh tế của Hoàng Nhuận Cầm. Từ đây, thi sĩ khéo léo gửi gắm thông điệp đến mỗi người rằng hãy biết trân trọng, nâng niu những khoảnh khắc đẹp đẽ, hạnh phúc bên thầy cô, bạn bè.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - HẾT - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Bài thơ Chiếc lá đầu tiên là những kỉ niệm chân thành, đẹp đẽ của tác giả Hoàng Nhuận Cầm. về một thời đã qua. Qua đây, nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm như muốn nhắc nhở chúng ta hãy biết trân trọng quãng thời gian tươi đẹp của tuổi học trò. Hãy thường xuyên ghé thăm Taimienphi.vn để tham khảo thêm một số bài văn mẫu lớp 10 hay như: Phân tích chiếc lá đầu tiên, Quan niệm sống được Nguyễn Trãi gửi gắm qua bài Ngôn chí, bài 3, hay bài học Đọc hiểu bài Chiếc lá đầu tiên của Hoàng Nhuận Cầm.